Hoe moet het nu verder met de melkveehouderij?

Ongeveer 8 procent van het nationale handelsoverschot dankt Nederland aan de zuivelsector. De schijn wordt gewekt dat de sector bloeit en floreert, maar het tegendeel is de laatste jaren waar. In 2017 begint langzaam een eruptie te ontstaan als gevolg van de fouten die zijn gemaakt. Hoe moet het nu verder met de melkveehouderij? 

Dutch-Dairy-D-Day. Een manier waarop 4 mei 2017 omschreven wordt. Het was de dag dat de rechter zich uitsprak in een zaak aangespannen door 5 melkveehouders en één vleesveehouder. Zij zagen het niet zitten om gezonde koeien weg te doen in een poging om de fosfaatproductie uit de melkveehouderij terug te brengen tot onder het sectorplafond van (net geen) 85 miljoen kg fosfaat.

Euforie overheerst
De bedrijven die meededen aan de rechtszaak zijn heel divers. Zo was er het biologische bedrijf van Henk Aa, melkveehouder in Aver Heino. Hij nam ongeveer 4 jaar geleden het voormalig proefbedrijf over. Hij zegt: 'Euforie overheerst. De kans dat je van de staat wint is klein, maar het is ons wel gelukt. In totaal moesten er 27 koeien van ons bedrijf verdwijnen. Ik weigerde drachtige vaarzen weg te doen.'

Een andere partij die meewerkte is BioStee, een samenwerking tussen akkerbouwers in de Hoeksche Waard die werken met een bedrijfsleider. Ze wisten met hun kazen zelfs al prijzen in de wacht te slepen. Ook zij komen dankzij de rechtszaak onder de Regeling fosfaatreductie uit.

Toch was de kans dat de veehouders de zaak konden winnen, ondanks de hiaten in de regeling, niet heel groot. In feite sta je tegenover de staat. In tegenstelling tot Aa begonnen andere veehouders met voorsorteren op de Regeling fosfaatreductie 2017. Zo waren er naast de 2 genoemde bedrijven nog 3 anderen betrokken bij de zaak.

Hoge boete
Henk Antonissen, van innovatief uit de knel, telt onder hun leden een paar melkveehouders die meededen aan deze zaak. 'We wisten dat er een redelijke kans was dat ze de zaak konden winnen, maar door de hoogte van de boete kun je het risico beter niet nemen.' Het gaat namelijk om heffingen van duizenden euro's. Om aan de GVE-regeling te voldoen, zijn koeien verkocht of is er gekozen voor een samenwerking met andere melkveehouders die nog ruimte over hadden voor koeien. 

De vraag die overblijft, na de uitspraak van de rechter, is hoe nu verder? Op 18 mei gaan de gesprekken over het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn van start. Die is nodig om een nieuwe aanvraag voor de derogatie voor de gebruiksnormen van stikstof in te kunnen dienen. Dit als onderdeel van de Kaderrichtlijn Water. Brussel heeft bij monde van demissionair staatssecretaris Martijn van Dam aangegeven alleen te willen praten als de melkveehouderij met de fosfaatproductie weer onder het sectorplafond uitkomt. 

Met de hakken over de sloot
Sinds de afgifte van de laatste derogatie produceert de melkveehouderij al te veel fosfaat. Ook bij die derogatie ging Nederland maar net met de hakken over de sloot. Het was geen reden om eens kritisch te kijken naar de huidige stand van zaken en te voorkomen dat de zaken in 2017 uit de hand gingen lopen. De Melkveewet kwam er, die werd aangevuld met de Algemene Maatregel van Bestuur grondgebondenheid (AMvB) en in een laatste redmiddel werden fosfaatrechten aangekondigd. 

Uiteindelijk is het doel om de kwaliteit van het grondwater en oppervlaktewater, op het gebied van stikstof, te verbeteren. Door alle ontwikkelingen wordt fosfaat nu gezien als een probleem en een grote vervuiler, terwijl het een belangrijke grondstof is voor de teelt van gewassen en dieren niet zonder een bepaalde hoeveelheid fosfor kunnen.

160.000 koeien weg
Om te redden wat er te redden valt, kwam er de Regeling fosfaatreductie 2017. Geen marktwerking, maar fosfaatwerking. De regeling voorziet er in dat 160.000 koeien weggaan uit Nederland. In 1985 telde Nederland 2,37 miljoen dieren tegen 1,74 miljoen in 2016, maar toch zijn het er te veel. Mestverwerking was vanaf het begin een dood spoor, omdat de export niet van de balans afgetrokken mag worden. Nederland, en daardoor ook Brussel, kijken alleen naar wat dieren produceren. Dat er veel minder op het land komt, wordt buiten beschouwing gelaten.

Tegen de achtergrond van de hype die duurzaamheid heet, heeft de overheid het minst duurzame beleid uitgevonden. Het duurt 2,5 jaar voor een koe voor het voor het eerst kalft. In die periode kwamen er diverse nieuwe soorten wetgeving en een fosfaatreductieplan, dat op 28 april voor de derde keer op de schop ging. De referentiedata: 2 juli 2015 min 4 procent, tenzij bewezen grondgebonden en niet gegroeid, 1 oktober 2016 voor de hoge boete en 28 april 2017 voor een jongveegetal. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) kan het niet bijhouden en toch wordt van melkveehouders verwacht dat zij dat wel kunnen. Anders dan RVO hebben ze ook nog te maken met een bedrijf dat gerund moet worden.

Alles op losse schroeven
Het was daarmee niet de vraag of er een rechtszaak ging komen, maar wanneer die zou komen? Nu staat alles nog op losse schroeven. Dit terwijl veel veehouders al moeilijke keuzes over de veestapel hebben moeten maken. Het zijn ook nog eens de laatste 60.000 koeien die een probleem gaan worden. Jongvee mag alleen nog in combinatie met melkkoeien weggedaan worden en daarmee moet men dus de toekomst van het bedrijf om meetellen. Het heeft niet alleen via direct inkomen effect, maar ook voor de toekomst van het bedrijf. De stoppersregeling heeft niet het beoogde resultaat en Nevedi geeft aan dat een verdere daling van fosfor in krachtvoer niet verantwoord is.

De sector staat schaakmat en een oplossing voor een betere waterkwaliteit is er nog steeds niet. Wat inhoudt dat dit nog niet de laatste ingrepen zijn. Is het Belgische model de oplossing? Waterkwaliteit monitoren op bedrijfsniveau en de Belgische norm van 11,3 milligram stikstof hanteren? De tijd dringt en maakt dat er ook niet veel ruimte is om met een plan B te komen. Toch is het misschien wel de moeite waard om een sector, die 8 procent van het Nederlands handelsoverschot voor haar rekening neemt, te hulp te schieten.

Herma van den Pol

Herma van den Pol werkt sinds 2011 bij Boerenbusiness en heeft zich door de jaren heen ontwikkeld tot marktexpert Melk & Voer. Daarnaast is zij wekelijks te zien in de marktflits over de zuivelmarkt.

h.vandenpol@boerenbusiness.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.