Rekenkamer rekent na
Waarom mestfraude een Nederlands probleem is
Nederland. Het land van kaas, tulpen, klompen en mestfraude. Ongeveer 40 procent van de agrarische ondernemers fraudeert in mest. Dat meldt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in de evaluatie van de Meststoffenwet. De vraag is nu of het klopt en wat de achtergronden zijn. De Groene Rekenkamer over het typisch Nederlandse verschijnsel: mestfraude.
'Mestfraude? Wil de echte fraudeur opstaan?' Henny Verhoeven, milieukundige, nam het mestbeleid onder de loep. 'Juist op het gebied van de landbouw is de kritische blik naar, als feiten, gepresenteerde cijfers keihard nodig! Neem bijvoorbeeld het fosfaatprobleem. Eigenlijk is er geen fosfaatprobleem, maar leg dat de gemiddelde burger maar eens uit. Het overheidsbeleid is zo gekunsteld en zo ver weg van de praktijk. Het is bijna niet voor te stellen dat een intelligent land, als Nederland, zo'n slecht beleid voert.'
Waarom 160.000 koeien weg?
Als gevolg van alle recente ontwikkelingen moeten er 160.000 koeien weg. Verhoeven geeft aan dat het logisch is dat de burger hierdoor denkt dat er een ''ongelooflijke hoeveelheid fosfaat'' op het land komt. Dit klopt niet, omdat Nederland werkt met gebruiksnormen en evenwichtsbemesting. Waarom moeten er dan alsnog 160.000 koeien weg?
'Het fosfaatprobleem is een papieren probleem: als stok achter de deur is er in 2002 bij de derogatie-onderhandeling afgesproken dat er een fosfaatplafond gehanteerd zou worden.' De derogatie voorziet in dit geval een ruimere gebruiksnorm voor mest. 'Die is in het zuiden overigens lager dan in noorden van het land, omdat zand en löss erg doorlaatbaar zijn en dus eerder uitspoeling van de nitraat geven.' Uiteindelijk draait het om de kwaliteit van het grondwater. Zelfs bij zand en löss komt het fosfaat pas na, pakweg, 30 jaar in het grondwater terecht. 'In Nederland komt er gemiddeld net zoveel fosfaat op de grond als eraf gaat.' Wat ook inhoudt dat er plaatsen zijn met tekorten.
Verhoeven stelt dat Nederland, met dit plafond, een aantal grote fouten heeft gemaakt. Zo gaat het om een productieplafond, wat inhoudt dat al het fosfaat vanuit dierlijke mest bij elkaar opgeteld wordt. Export en verbranding van mest hebben hier geen invloed op. Wat vervolgens weer inhoudt dat de krimp, waar Nederland in 2017 op aanstuurt, geen effect heeft op het grondwater. 'Zijn we dan zinvol bezig? Nee.' Er blijft alleen minder over om te exporteren of te verbranden. 'Het is niet Brussel die van ons vraagt om koeien te ruimen, dat is de Nederlandse oplossing.'
Derogatiebedrijven halen de norm
Een belangrijk punt is de reden van de ruiming van de koeien en de introductie van fosfaatrechten, namelijk het behoud van de derogatie voor de gebruiksnormen. 'Maar juist de derogatiebedrijven halen de norm voor nitraat in het grondwater.' Verhoeven geeft zelfs aan dat het ministerie weet dat de problemen niet bij de derogatiebedrijven zitten. 'We weten het, maar we doen er niets mee.'
Dat heeft geresulteerd in de situatie waarin de partij, die het wel goed doet, betaalt voor de vervuiler. 'Het wordt nog gekker als je bedenkt dat bedrijven die niet mee doen aan derogatie, koeien moeten inleveren. Geen wonder dat de boeren over elkaar heen vallen. Het uitspelen van boeren tegenover elkaar is iets waar het ministerie uitermate goed in is.'
Hoe zit het met de fraude?
Tegen deze achtergrond zijn er de PBL-uitspraken over fraude. 'Elk vinkje wat je verkeerd zet, is fraude.' Verhoeven geeft aan dat boeren het slachtoffer zijn van een veel te ingewikkeld systeem. 'Dat je soms echt niet weet wat je in jouw situatie moet invullen, doet er niet toe. Heb je een verschil van mening bij RVO, dan loopt dat vaak jaren.' Toch moet elk jaar, voor 15 mei, opgave gedaan worden van grond, mest en gewassen. Geen opgave doen betekent een boete, maar wat vul je in wanneer zaken nog niet opgelost zijn? Niet de waarheid invullen is fraude, maar wat is dan de waarheid?
Een ander probleem is dat het PBL berekent hoeveel een varken of koe poept. Ook wanneer het dier minder poept is de boer een fraudeur. Zo wordt gekeken hoeveel een koe moet poepen en wat er op 15 mei wordt opgegeven. 'Hetgeen wat de koe poept, is van nogal wat factoren afhankelijk, met name van het voer dat ze krijgt. Volgens PBL wordt de waterkwaliteit vanzelf goed als de fraude opgelost is en daarom wordt de gebruiksnorm, de hoeveelheid mest die gebruikt mag worden op diverse grondsoorten aangescherpt. Als gevolg daarvan neemt het mestprobleem verder toe en gaat de bodemkwaliteit achteruit.'
'Als doelbewust een verkeerd beeld scheppen onder fraude valt, dan hebben we nog heel wat fraudeurs aan te pakken.' Het geeft ook aan waarom dit echt een Nederlands probleem is.
Herma van den Pol
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
