Ground zero bereikt, aardappelmarkt valt stil

Een aardappelmarkt die is/was gebaseerd op een oneindige groei van de afzet van frites over de gehele wereld gecombineerd met een oneindige uitbreiding van de verwerkingscapaciteit in Europa, gevolgd door een oneindige groei van het aardappelareaal ondersteund door vooraf zoveel mogelijk contracteren tegen goed renderende prijzen.

Marktkenners waarschuwden
Al jaren waarschuwen marktkenners voor het overmatig contracteren van aardappelen voor de vorming van de aardappelprijs. Door de grote hoeveelheid contracten is een klein beetje te veel of een klein beetje te weinig van zeer veel invloed op de prijsontwikkeling. Dit werd deels nog gemaskeerd de afgelopen jaren door de toename van afzet van frites plus de matige oogsten van de afgelopen drie jaar.

Door de beperkte opbrengsten en goede afzet lukte het telkens weer om de vrije aardappelen te prijzen in noteringen. Ondanks de beperkte hoeveelheid transacties kwam er toch telkens weer een notering op het bord. Nu alle kwartjes de verkeerde kant op rollen, wordt pijnlijk duidelijk dat de aardappelmarkt zich op een punt bevindt dat het beste omschreven kan worden als ground zero, een economisch nulpunt waarop de markt volledig tot stilstand is gekomen. In deze context betekent ground zero: geen handel, geen transacties, geen vraag en geen notering. De dynamiek is weggevallen. Wat resteert, is leegte in beweging én prijs.

Situatie zeer zorgelijk
De huidige situatie in de aardappelmarkt is zorgelijk te noemen. De afzet van frites liep al een geheel seizoen achter (zie onderstaande grafiek, waar de data over januari en februari 2025 uitgaat van de nu beschikbare data). Met het ontstaan van een handelsoorlog en een rustigere vraag naar Europese frites lijkt de verwerkende industrie voor het eerst sinds jaren af te stevenen op krimp van de afzet. Juist nu alle grote verwerkers ingezet hebben op verdere expansie van capaciteit.

Voor de korte termijn betekent het dat veel verwerkers voor het gehele seizoen voldoende (of te veel) dekking hebben van aardappelen, enkel en alleen al van hun contractaardappelen. Als er niets verandert in de afzet van frites hoeven verwerkers weinig tot niets meer bij te kopen in de vrije markt. En dat werd deze week nog eens pijnlijk duidelijk, doordat na Belgapom ook Viaverda en de Franse RNM geen notering bekend konden maken wegens gebrek aan transacties. Zeker voor de Belgische notering is dat opvallend, omdat Belgische verwerkers vaak een lagere dekking (minder contracten) hebben dan Nederlandse en Duitse verwerkers.

De Nederlandse notering (PotatoNL) is er deze week nog wel, maar is niet gebaseerd op vrije handel maar op meeleveraardappelen. Dat heeft eigenlijk niks te maken met een vrije markt. Belgische handelaren zien het niet meer zitten en bieden Fontane aan voor €15 franco zonder daar een koper voor te vinden. Voor veel verwerkers is het dan ook damage controle time. De fritesafzet, maar ook de fritesprijs staat onder druk en de prijzen van sommige specs zakken al onder de kostprijs van verwerkers op basis van contractprijzen (contractprijs aardappelen + transport + bakolie + verwerkingskosten + verpakking + arbeid). En waar verlies wordt geleden, doet het pijn. De koers van de euro helpt daarbij ook niet, nu de euro ten opzichte van de dollar sinds 1 maart 2025 met ruim 9% in waarde is gestegen.

Prijsrisico terug bij de teler
Daarmee wordt er nu toch totaal anders tegen de markt aangekeken dan een half jaar terug, toen de bomen toch echt tot in de hemel groeiden, aardappelen contracteren een risicoloze exercitie was en winst een zekerheid. De beste risicomanagementstrategie daarbij is om de (prijs)risico's terug te leggen in de keten. En dus de risico's weer bij de aardappelteler neer te leggen.

Probleem daarbij is dat de teler dat risico niet wil. Zijn risico's zijn door een verhoogde kostprijs juist toegenomen, waardoor de teler juist op zoek is naar minder risico. Het (prijs)risico elders in de keten neerleggen, zoals in het verleden bij handelaren, coöperaties of termijnmarkten gebeurde, is door de concentratie in de keten dusdanig geëlimineerd dat die infrastructuur bijna is verdwenen.

Dan rest er weinig anders dan de aardappelmarkt - zoals vaker na een schokmoment - vanaf ground zero weer langzaam en stap voor stap opnieuw op te bouwen.