Fosfaat en derogatie melkvee, genadeklap varkens?

Hoe heeft het zo uit de hand kunnen lopen? Was het in 2014 al een lastige klus om derogatie voor de gebruiksnormen van mest te krijgen, deze keer kan het weleens bijna onmogelijk worden. Ondertussen stapt de zogenaamde jonge generatie uit de sector en begint bij varkenshouders het besef te landen dat ook zij in de gevarenzone verkeren. Boerenbusiness over de grote uitdaging die de politiek wacht.  

'Wakker worden, wakwakwak wakker worden', het is bijna of Jochem Myjer tegen de agrarische sector staat te schreeuwen. Ondanks herhaaldelijke aanmaningen van diverse politieke partijen om met de Europese Commissie te gaan praten, kwam er donderdag voor het eerst een heldere mening over het voorgenomen fosfaatrechtenstelsel en dit antwoord was niet hetgeen waarop gerekend was. 

Het einde van het melkquotum was het startschot voor groei in de melkveehouderij. Na ruim 30 jaar kregen ondernemers de kans om de touwtjes weer in handen te nemen. Het gebrek aan fosfaatruimte werd hierbij vergeten of naar de achtergrond verdrongen. Ook was heerste het idee dat melkveehouders zouden inzetten op meer liters per koe en niet op meer stuks vee. Dit waarschijnlijk vanwege de kostprijs die in een vrije markt meer bepalend wordt. In Nederland was die sowieso al aan de maat.

Al in 2014 bleek het mis te zijn gegaan. Ondanks een boycot vanuit Rusland, hield de groei in de sector aan. Om grotere problemen te voorkomen kondigde, destijds nog, staatssecratis Sharon Dijksma fosfaatrechten aan. Alleen bleek het plan waarvan ze zei dat het klaarlag, er toch nog niet te zijn. Dijksma wisselde het stokje met Martijn van Dam die te maken kreeg met een dossier wat zelfs een doorgewinterde politici waarschijnlijk grijze haren zou bezorgen. 

Het is al vaker gezegd en geschreven. Er spelen heel veel uiteenlopende belangen. Zo wil de politiek minder vee in Nederland. Dus rechten voor melkvee die niet uitwisselbaar zijn met pluimveehouders en varkenshouders. Waardoor er direct al een tekort aan rechten ontstond. Misschien had toen de alarmbel af moeten gaan, want uit een reactie van de Europese Commissie blijkt dat staatssteun om aan een Europese norm te voldoen niet door de beugel kan.

De rechten zijn anders dan dierrechten staatssteun, omdat er vanaf de introductie te weinig zijn en daarmee een economische waarde vertegenwoordigen. Bij dierrechten werd er gekort bij het verhandelen van de rechten en volgden opkoopprogramma's van de overheid. Daarbij werden melkveehouders toen in bedwang gehouden door het melkquotum. 

'Too litlle, too late', noemde de Europese Commissie het stelsel van fosfaatrechten. Eerst moet de sector er in 2017 voor zorgen dat de productie van fosfaat weer onder het fosfaatplafond komt, daarna mag de productie vanaf 2018 met rechten in bedwang gehouden worden. Beschamend, gevaarlijk, pisnijdig, stinkende zaak en niet alleen giftig, zo klinkt het vanuit politici en belangenbehartigers.

Voor de achtergrond. Het gaat hier om de beschikking die toestaat dat er per hectare geen 170 kg stikstof, maar 230 of 250 kilogram stikstof. Als voorwaarde heeft Nederland toegezegd de fosfaatproductie onder het volume van 2012 te houden. Het doel is de waterkwaliteit op orde houden en die is op 93 procent van de percelen in orde. 

Maar in de politiek speelt nog meer mee. Zo claimt de Nederlandse Melkveehouders Vakbond (NMV) dat het Nitraatcomité niet op de hoogte was van het overschrijden van het fosfaatplafond. Opmerkelijk want sinds juli 2015 is er in het Nederlands en Engels veel over geschreven, ook omdat het zijn weerslag heeft op de melkproductie. 

De melkproductie. Dit punt was nog niet aangestipt. Nederland behoort tot de top 5 van belangrijkste melkproducerende landen in de Europese Unie. Als het gaat om volume schrijft Nederland de grootste plus op. Procentueel wint Ierland, maar die begon al met een kleinere melkplas. Door de sluiting van de Russische grens veranderde het tij op de zuivelmarkt en kelderden de prijzen. De groei van de Nederlandse melkplas wordt veelal aangewezen als een van de schuldigen. Waarom zouden andere Europese lidstaten er baat bij hebben om Nederland de ruimte te geven voor een hogere melkproductie? 

Door het fosfaatplafond te negeren heeft Nederland de landen een uistekende troef in handen geven. Het is immers Nederland die de meest riante vorm van mestderogatie benut. Er is nog hoop, maar het gaat waarschijnlijk heel lastig worden. Zo werd bijvoorbeeld in de wandelgangen de vorige keer gesproken over cadeautjes die Dijksma uitgedeeld had, maar wat heeft Van Dam in de korte tijd dat hij er zit kunnen doen? 

Een lastig verhaal, maar wat betekent het voor de agrarische sector? Uit steeds meer hoeken klinken geluiden van relatief jonge ondernemers die onder druk van de bank of uit vrije wil een verkoopbord in de tuin zetten. Het gaat dan in hoofdzaak om melkveehouders. De onzekerheid maakt investeren onmogelijk.

Mocht de derogatie verdwijnen dan is het de varkenssector die de klap opvangt. Door de redelijk grondpositie van melkveehouders kunnen die daar nog op terug vallen, maar het betekent hoe dan ook hogere prijzen voor de ophaalbijdrages van mest. Een jaar is te kort om hierop te schakelen. Waarschijnlijk gaat het dan om procenten voor rundveemest, maar om een verdubbeling in de prijs van varkensmest en juist deze sector heeft geen ruimte meer om een kostprijsverhoging op te vangen. 

Wat op het spel staat is veel meer dan de toekomst van melkveehouders. Het kan een domino-effect in gang zetten. Het is maar zeer de vraag of fosfaatrechten nu nog nut hebben. Melkveehouders moeten het op één of andere manier in een jaar zelf regelen en anders gaan ze het voelen via de mestnormen. Vervolgens krijgen varkenshouders de bal toegespeeld en is misschien een plan voor de Vitalisering van de sector overbodig en kan de sector niets anders meer dan redden wat er te redden valt. 

Wordt kabinet Rutte op de valreep het kabinet wat een belangrijke economische pijler van de economie een poot uitdraaide? Misschien wordt het tijd om het Nitraatcomité in Nederland uit te nodigen, zodat ze met de ondernemers om de tafel kunnen. Op die manier heeft de politiek zijn handen vrij om andere dingen te doen.          

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.