Sancties van Rusland door de EU in gang gezet?

Nog eventjes en de sancties die de Europese Unie en Rusland over en weer ingesteld hebben, zijn een jaar oud. Het ziet er bovendien niet naar uit dat de loopgravenoorlog met sancties binnen afzienbare tijd zal eindigen; beide partijen graven zich juist almaar dieper in.

De economische schade loopt ondertussen met de dag verder op. In Nederland heeft vooral de agrarische sector, die volgens economen van Rabobank ‘bovengemiddeld sterk op Rusland is gericht’, er veel onder te lijden. Voor zuivelsector is Rusland bijvoorbeeld een belangrijke markt met een jaarlijkse export van 300 miljoen euro, net als voor groente en fruitproducenten (180 miljoen euro). Het onderzoeksbureau LEI uit Wageningen schatte eerder de totale schade voor de agrisector in 2014 op 820 miljoen euro. Met de schade van dit jaar erbij komen we uit op ruim 1 miljard euro.

De sector krijgt wel wat compensatie van de Europese Unie maar die maakt de schade bij lange na niet goed. En dan is er nog het gevaar van langdurige schade, als sommige handelsstromen niet worden hersteld nadat de sancties zijn opgegeven, bijvoorbeeld omdat Rusland andere leveranciers gevonden heeft en daar een relatie mee opbouwt.

Wat mij intrigeert is de vraag of we überhaupt met die sancties te maken hadden gehad als twee prominente leden van het Europees Parlement niet waren afgereisd naar Kiev, de hoofdstad van Oekraïne, toen men daar demonstreerde en als de Europese landen in het algemeen zich aan hun woord hielden en meer oog hadden voor de gebeurtenissen in historisch context. Ofwel is de schade die onze boeren lijden verooorzaakt door de EU zelf?

Één blik op de kaart van Europa leert dat Oekraïne, vanuit Rusland bezien, niet zomaar een Europees land is. Het land is groot, ligt centraal op het continent en vormt, samen met Wit-Rusland, de enige buffer tussen Moskou en de NAVO-landen. Het bondgenootschap is van oudsher dé vijand voor de Russen.

Eind jaren tachtig en begin jaren negentig valt het communisme in voormalig Sovjet-Unie en de satelliet-staten ervan. Een van de gevolgen is dat Oost- en West-Duitsland worden herenigd. Feitelijk is dat onmogelijk zonder de Russische toestemming. Rusland is een van de winnaars van de Tweede Wereldoorlog namelijk. Moskou gaat akkoord met die hereniging, in de wetenschap dat voormalig Oost-Duitsland daarmee een NAVO-lid wordt. Maar Moskou krijgt wel de belofte dat het bondgenootschap niet verder zal uitbreiden naar het oosten. Dit betekent dat de buffer bestaande uit Wit-Rusland en Oekraïne intact blijft. Dit is géén triviale zaak voor Rusland, maar een zaak van nationaal belang. Daar moet je, als verantwoord politicus altijd rekening mee houden.

Tot zover de historische context. We gaan terug naar eind 2013. De Oekraïnse regering besluit een associatieovereenkomst tussen Oekraïne en de Europese Unie niet te ondertekenen. De oppositiepartijen zijn daar niet blij mee en beginnen op 21 november met een demonstratie op het Onafhankelijkheidsplein in de Oekraïnse hoofdstad Kiev. Tot zo ver niets aan de hand; zoals elk land heeft ook Oekraïne het recht zo’n verdrag niet te ondertekenen en zoals in elk land hebben de tegenstanders het recht hun ongenoegen met dat besluit te uiten.

Iets waar vooral Europese landen doorgaans op prat gaan is dat zulke meningsverschillen vreedzaam opgelost moeten worden, zonder inmenging van buitenaf. Als wij in Nederland een discussie hebben over hypotheekrenteaftrek wel of niet te handhaven, dan tolereren we de bemoeienis van ‘Brussel’ bijvoorbeeld ook niet; het zijn onze zaken namelijk.

Gezien de zojuist geschetste historische context in Oekraïne, lag het voor de hand dat de EU de uitkomst afwacht en zich neerlegt bij het besluit van dat land.

Om een of andere reden reizen echter onder meer Europarlementariërs Hans van Baalen en Guy Verhofstadt in februari 2014 naar het Onafhankelijkheidsplein in Kiev. Zij verschijnen op het podium waar verschillende Oekraïnse politici de menigte toespreken. Van Baalen noemt de Oekraïnse President daar een ‘dictator’ en Verhofstadt schreeuwt de menigte toe dat de EU hen niet in de steek zal laten. Hij belooft aanhoudende steun door EU-politici. De twee kiezen daarmee een partij in het meningsverschil in Oekraïne in de wetenschap dat Rusland dat zal zien als inmenging van de EU in de Oekraïnse binnenlandse aangelegenheden.  Dan wéét je ook dat Rusland hetzelfde zal (blijven) doen. Het gevolg was onder meer dat de Oekraïnse oppositie, nu overtuigd van de steun van de EU, zich krachtiger opstelt. Je kunt zeggen dat elke kans op een oplossing door gesprekken daarmee verkeken is. Uiteindelijk treedt de Oekraïnse president af en moet hij Kiev ontvluchten vanwege het gevaar voor zijn leven.

De pro-Russische krachten roeren zich ook wat leidt tot de afscheiding van het schiereiland Krim van Oekraïne. Die daad is wat de sancties over en weer in gang zet. Niemand die het weet, maar het had gekund dat die afscheiding nooit plaats gevonden had als de EU geen partij had gekozen in Oekraïne.

In juli wordt dan een passagiersvliegtuig van Malaysian Airlines boven Oost-Oekraïne neergehaald. Alle 298 passagiers komen om, waaronder 193 Nederlanders. Pro-Russische en Oekraïnse krachten beschuldigen elkaar van het neerhalen van het vliegtuig. De EU concludeert vrij snel dat Rusland erachter zit en stelt nieuwe sancties in. Rusland slaat terug met eigen sancties. In werkelijkheid weten we tot op de dag van vandaag niet zeker wie het vliegtuig neergehaald heeft. Ruim een half jaar na de ramp is het onderzoek nog steeds gaande. Sancties instellen tegen een land dat zo een laffe daad op zijn geweten heeft is het minste wat nodig is, maar dan moet je wel zeker weten wie erachter zit. En dát weten we dus nog steeds niet.  

Dit allemaal roept een aantal vragen op, met als de meest relevante voor de agrarische sector in Nederland: zou de Oekraïnse oppositie zich gedragen hebben als die zich gedragen heeft als de EU, bij monde van Van Baalen en Verhofstadt, zich nergens mee bemoeid had? Het antwoord is cruciaal, want als het antwoord ‘onwaarschijnlijk’ is, zou dat betekenen dat er geen sancties tussen de EU en Rusland zouden bestaan en dat de agrarische sector geen pijn zou lijden.

Edin Mujagic
Monetair econoom en DCA analist rentemarkt

Foto bij artikel: Dmitrydesign / Shutterstock.com

Edin Mujagic

Edin Mujagic is macro-econoom en hoofdeconoom bij OHV Vermogensbeheer. Hij focust zich op de wereldwijde centrale banken, en in zijn blogs schrijft hij met name over de ECB en Fed. Ook heeft hij diverse boeken geschreven.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.