Fosfaatrechten: Speculatie en stalen zenuwen

We zijn los of losgeslagen? De datum 3 maart kan de boeken in als een memorabele dag. Een dag waarop de melkveehouderij na ruim 8 maanden te horen kreeg hoe de fosfaatrechten er uit gaan zien. Maar nu ontspint zich een markt die vraagt om stalen zenuwen en speculatie vrij spel geeft. 

Om een beetje een idee te krijgen van wat de melkveehouders te wachten staat, is het goed om nog een blik te werpen op de varkensrechten. Die deden in 1998 hun intrede nadat de minister van Landbouw Jozias van Aartsen een jaar eerder de 'Wet herstructurering varkenshouderij' presenteerde. De varkensrechten gingen daarmee de mestrechten, die overigens wel deels grondgebonden waren, opvolgen. 

Het is lang geleden, maar dit was ook de tijd waarin de sector te maken kreeg met klassieke varkenspest. Het ruimen van miljoenen varkens had een enorme impact op de sector. Het maakte ook dat Van Aartsen zijn plannen om de sector met 25 procent in te krimpen, bijstelde tot 15 procent. 

Ook hier was het de Europese nitraatrichtlijn die de overheid dwong om actie te ondernemen. Er werd door de uitbraak van varkenspest nog wel een link gelegd met diergezondheid en welzijn, maar dit was niet de reden om in te krimpen. Ook wordt in de melkveehouderij niet gesproken over een krimp van 25 maar maximaal 8 procent. Het levert een net zo bittere bijsmaak op, want hebben we dan niets geleerd van het verleden? 

Verder zijn de overeenkomsten groot. Ook varkenshouders kregen in het eerste concept de kans om via het voerspoor de korting te verminderen, maar dan met 5 procent. Voercontracten en het mineralen aangiftesysteem (Minas) konden hierin gaan helpen. We weten hoe het met Minas is afgelopen. De zuivelsector krijgt dezelfde optie, maar dan via de kringloopwijzer.   

Een verschil met de varkenswet is dat de overheid niet heeft aangegeven zelf actief rechten op te gaan kopen. Wat wel weer overeenkomt, is de afroming bij handel. Voor de varkensrechten werd in 1998 besloten 40 procent af te romen en 60 procent in 1999, wel tegen een financiële vergoeding. In de melkveehouderij gaat het om 10 procent. In de varkenssector moest het een besparing van 14 miljoen kilo fosfaat opleveren.

Op basis van de brief op 2 juli moet de melkveehouderij een reductie realiseren van 1,2 miljoen kilo fosfaat. Doordat de productie sinds die tijd verder is toegenomen moet er op basis van de fosfaatproductie van eind 2015 zelfs een daling van 3,5 miljoen kilo fosfaat gaan worden gehaald. Nog steeds een peulenschil in vergelijking met de opgave die de varkenssector kreeg. 

Er mag dus worden aangenomen dat de situatie iets anders uitpakt dan destijds in de varkenssector. In eerste aanzet ziet het er echter naar uit dat de temperatuur op de markt voor fosfaatrechten snel oploopt. Bij varkensrechten werd gekozen om een onderscheid te maken tussen zuid, oost en overig. Dit doordat de problemen in het zuiden het grootst waren. Bij melkvee komt dit onderscheid er niet.

Omgerekend naar euro's begonnen de varkensrechten, volgens CBS voor fokzeugen in het concentratiegebied zuid met een prijs rond de 1.500 euro, in 2001 was daar nog om en nabij de 900 euro van over om in 2003 een punt van 300 euro aan te raken. Toen namen de inkomsten in de varkenssector weer toe en kwam er duidelijkheid over het voorbestaan van de rechten, waardoor de prijs in 2004 weer op 500 euro uitkwam. Vandaag de dag is daar iets van 85 euro van over. Een varkensrecht vertegenwoordigt op en nabij de 7,4 kg fosfaat, waarbij een zeugenrecht ongeveer 20 kg fosfaat omvat. Omgerekend naar 40 kg fosfaat ligt de startprijs dan rond de 3.000 euro.

Buiten het concentratiegebied begon de prijs rond de 900 euro, zowel in zuid als in oost. Wat omgerekend naar 40 kg fosfaat correspondeert met rond de 1.800 euro. Zoals de zaken er nu voor staan, want de Tweede Kamer moet er nog mee aan de slag, wordt voor melkvee alles één pot nat. De prijzen die al de de ronde doen voor fosfaatrechten liggen nog hoger, terwijl de opgave die de melkveehouderij heeft veel kleiner is dan de varkenshouderij destijds had. Hoe kan dit?     

Voor zover nog kan worden nagegaan, waren de varkensrechten een net zo grote verrassing als de fosfaatrechten voor melkveehouders. De varkensrechten werden op 10 juli een feit, de fosfaatrechten op 2 juli. Wel lag een veel grotere opgave voor de varkenshouders, maar daar hadden niet veel ondernemers net geld geïnvesteerd in een nieuwe grote stal. Sterker nog: de sector bevond zich door de varkenspest juist in een grote crisis. 

In de melkveehouderij moet een onbekend percentage alles-op-alles zetten om de stal te vullen. Een ander deel kan via het voerspoor of het uitzetten van jongvee in België en Duitsland ruimte creëren. Net zoals snijden in de hoeveelheid nieuwe aanwas, volgens Lubbert van Dellen van Accon avm, kan helpen om fosfaatruimte te scheppen. Die is in Nederland veel ruimer dan in andere landen. Dan zijn er nog degene die rechten krijgen, ondanks dat ze na 2 juli zijn gestopt en een groep die gaat stoppen wanneer de rechten een goede prijs opleveren.   

Nu komen de zenuwen om de hoek kijken en een stukje speculatie. Allereerst is de vraag: hoe groot is de groep die door ingrepen in het voerspoor en schakelen bij jongvee geen last krijgt van de korting, dan wel rechten over gaat houden. Iedereen die zich benadeeld voelt, gaat een beroep doen op de knelgevallenregeling. Daarom is het goed om rekening te houden met een korting van 8 procent, tenzij er geen fosfaatoverschot is. Let op: de fosfaatreferentie AmvB telt hier niet mee.

Dan volgt de rekensom: ((stoppers en bedrijven die al gestopt zijn) x 0,90) minus de vraag naar rechten door lege stal en korting = de prijs. Die x 0,90 duidt op de afroming van 10 procent. Voor nu is lease nog niet mogelijk en was het wel mogelijk dan levert het een korting van 20 procent om. Dit is één punt waar de sector nog aan werkt.    

Vraag en aanbod bepalen de markt. Wordt er niet gekocht, dan zakken de prijzen. Is er te veel vraag, dan stijgen de prijzen. Dus zetten melkveehouders een run in op fosfaatrechten, dan zijn recordprijzen niet te voorkomen. Speculatie ligt op de loer en is eigenlijk niet te voorkomen. Tegelijk past een fosfaatbank niet bij de Nederlandse mentaliteit, maar kan die het prijsopdrijvend effect bij een openbare veiling ook niet voorkomen. 

Dit gezegd hebbende, is er in de Tweede Kamer nog steeds een sterke roep om een fosfaatbank. Wanneer vindt die discussie nu een keer plaats? Is het wachten op een nieuw kabinet? Gaat het nog wel lukken om de nieuwe nitraatrichtlijn op tijd af te krijgen? Komt de derogatie in gevaar? Er zijn een hoop onzekerheden en het gaat om veel geld in een tijd met een dunne marge. Wat doet een verstandige gokker?   

Herma van den Pol

Herma van den Pol werkt sinds 2011 bij Boerenbusiness en heeft zich door de jaren heen ontwikkeld tot marktexpert Melk & Voer. Daarnaast is zij wekelijks te zien in de marktflits over de zuivelmarkt.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.