Column Kees Maas
Een markt zonder schokbrekers werkt niet
Voor mij is het heel confronterend dit op te schrijven, maar ik geef ruiterlijk toe: nog nooit heb ik zo naast een prijsprognose gezeten als van de aardappelmarkt dit seizoen.
De aardappelmarkt leek af te stevenen op een goed jaar. Opbrengsten waren onder het gemiddelde, een extreem koud voorjaar, een droge zomer en een natte herfst maakte dat alle ingrediënten aanwezig waren voor een goede prijs. Vroeg in het seizoen schoten de prijzen naar hoge niveaus, de verwachtingen voor een seizoen met hoge prijzen waren geschapen.
Veel aardappeltelers hadden dezelfde ervaringen, gaven aan dat de opbrengsten tegenvielen en dat er een krap seizoen in het vat zat. Met Duitsland als grote trekker, aangezien daar berichten van een zeer lage opbrengst vandaan kwamen. Ook lagen veel kansen in Zwitserland en Oost-Europa, met Rusland voorop.
Hoe anders pakte het uit.
Toen in november/december de markt niet verder wilde stijgen, werden de eerste haarscheurtjes in de markt zichtbaar. Met het uitblijven van een goede export zakte de markt in, waarbij we uiteindelijk nu op niveaus staan die niemand voor mogelijk had gehouden. Hoe komt het nu dat een markt uiteindelijk zo anders kan uitpakken dan de prognoses en cijfers aangeven. En hoe komt het dat er geen bodem in de aardappelmarkt lijkt te zitten?
Een deel van de verklaring ligt in de werking van de markt. De laatste jaren zien we een verder opgaande trend van vaste prijscontracten en het vroegtijdig vastleggen van grote volumes aardappelen en logistieke stromen in de aardappelmarkt. Mede daardoor zijn de laatste jaren handelshuizen/coöperaties uit de aardappelmarkt verdwenen.
De industrieën richten zich op rechtstreeks contact met de teler, waarbij de schakel van de handel wordt overgeslagen (het verkorten van de keten). Zij kunnen dit doen doordat akkerbouwbedrijven steeds groter worden en bovendien steeds minder risico zoeken. Ook de beschikbaarheid van AM pootgoed is een belangrijke troef voor de industrieën.
Welke gevolgen heeft dit nu?
We gaan steeds meer te maken krijgen met een zogeheten liquiditeit beperkende (illiquide) markt. Met andere woorden: een markt waarin weinig aardappelen vrij worden verhandeld. Of in beurstermen: hoe makkelijk is het om bepaalde volumes (aardappelen) te kunnen kopen of verkopen. Liquiditeit is bepalend voor het functioneren van een markt.
Daarin zijn een aantal voorwaarden belangrijk. 1. Er moeten veel deelnemers aan beide kanten van de markt zijn (kopers en verkopers) en 2. er moet veel vrij verhandelbaar product aanwezig zijn. Aan beide voorwaarden voldoet de aardappelmarkt op dit moment niet.
Het streven door de verwerkersnaar een Amerikaans model (100 procent vaste prijzen) maakt dat we in de markt nu in een "tussenfase" zitten. Vlees noch vis en dat veroorzaakt ongelukken. Met een markt waarin bijna allesis vastgelegd, is er een constante prijs. In een markt waar maar beperkt is vastgelegd, vinden prijsbewegingen plaats die worden opgevangen door de deelnemers in de markt.
In beurstermen noemen we dit marketmakers, bedrijven die constant het vraag en aanbod absorberen en daarmee werken als een soort schokbreker in de markt. Om daarmee bewegingen te dempen en iedereen de mogelijkheid te geven in en uit een markt te stappen. In de aardappelmarkt oefende de handel deze functie uit. Als een teler niet wil verkopen, dan verkoopt de handel. Als een teler wil verkopen en de industrie/export niet wil kopen, dan koopt de handel. Dit is de olie die een markt prijsbewegingen laat absorberen.
In het Nederlandse aardappelland werkt dit marktmechanisme nagenoeg niet meer, zo hebben we dit oogstjaar gezien. In september-oktober wilde de industrieën kopen, maar de telers niet verkopen.Helaas kon dit niet worden opgevangen, dus werd de industrie gedwongen op een andere manier aan grondstof te komen.
Vervolgens hebben de industrieën hun dekking grotendeelsrondgemaakt. Daardoor was de vraag vanuit de verwerkende zijde beperkt. Het gebrek aan andere kopers (export, handel) deed de markt noodgedwongen naar beneden koersen. De huidige prijsniveaus van rond de 6 euro per 100 kilo waren er waarschijnlijk niet geweest als er ‘olie’ in de markt zat.
Een situatie die we steeds vaker gaan zien, het voelt als ijzer op ijzer zonder smeerolie of schokbrekers. Dit gaat de aardappelsector uiteindelijk dwingen om keuzes te maken. Of 100 procent contracteren of terug naar minder contracten en meer handelspartijen, waarbij de markt weer bewegingen kan absorberen.
Kees Maas
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
