Is speculatie schadelijk of niet?

13 September 2010 - Krijn J. Poppe
Speculatie is een term die weer populair is. Ik doel dan niet zozeer op het giswerk of we in Den Haag een Ministerie van Bedrijvigheid krijgen. Maar wel op het gebruik van de term in de internationale politiek, als het gaat om bewegingen op de grondstoffenmarkten. De OECD en FAO hebben in onderzoek geen invloed van hedgefunds op de hoge landbouwprijzen van 2007/08 kunnen vaststellen.
 
Een recent papier dat de Wereldbank publiceerde was ook minder stellig in zijn conclusies als sommige lezers van het abstract wel dachten. Maar de Franse overheid vindt het toch nodig dat de Europese Commissie meer toezicht op speculatie gaat houden, zo meldt mijn avondblad. Ook de hoge graanprijzen van dit jaar leiden weer tot de nodige belangstelling voor de term "speculatie".
 
Opvallend is dat er eigenlijk helemaal niet zo duidelijk is wat we onder speculatie moeten verstaan. Mijn exemplaar van de Van Dale houdt het op een transactie waarbij ‘men een groot risico neemt, maar met kans op veel winst’. Dat komt wel overeen met de termen beleggen (voor de langere termijn inkomsten) en speculeren (voor het korte termijn gewin).
 
Anderen (zoals Wikipedia) gebruiken een andere definitie: Speculatie is een transactie die slechts bedoeld is om er winst mee te maken door het goed te zijner tijd weer te verkopen of terug te kopen. De speculant is niet van plan de onderliggende waarde zelf te gebruiken, en neemt met de transactie een zeker risico. Wie dus goud koopt voor het maken van mobieltjes of als tandarts is geen speculant, wie het doet om over 5 jaar te verkopen wel. Niet helemaal de gevoelswaarde van de korte termijn belegging dus, deze definitie.

Economen kunnen zich in deze definitie meestal vrij goed vinden. Zij definiëren speculatie vaak als het kopen of verkopen in grondstoffen- of financiële markten die veel fluctueren in prijs met het doel om daar winst mee te maken. Zij zien het als arbitrage in de tijd, net zoals handelaren arbitrage plegen tussen twee plaatsen (ze kopen goedkoop in Frankrijk en duur in Nederland, zodat prijzen aan elkaar gelijk worden, afgezien van transportkosten).
 
Mijn economische handboek voegt daar nog aan toe dat speculatie vaak wordt veroordeeld als een ‘onechte activiteit voor eigen gewin, waar de maatschappij niets aan heeft’. Sommigen zien het zelfs als immoreel. Want vooral in tijden van grote schaarste kan het leiden tot bijvoorbeeld leegstand van woningen terwijl er woningnood is of volle schuren bij gelijktijdige honger.
 
In dergelijke situatie lijkt me overheidsingrijpen gewenst, maar daar is in de westerse wereld toch geen sprake van. Economen wijzen er op dat de maatschappij wel degelijk wat heeft aan speculatie, het resulteert namelijk in prijsstabiliteit door de tijd. De huidige cacaomarkt is er een mooi voorbeeld van.Het hedge fund Armajaro heeft daar 7 procent van de oogst opgekocht en (ongebruikelijk) voor een miljard dollar 240.000 ton op laten slaan in vrieshuizen. Twintig jaar houdbaar.

Hier lijkt echte economie achter te zitten: een derde van de wereldwijde oogst komt van 900.000 private cacaoboeren in Ivoorkust. Na een burgeroorlog aan het begin van deze eeuw (en bij belastingen op de opbrengst van 40 procent) wordt er volgens het hedgefund te weinig geïnvesteerd in nieuwe bomen. De laatste aanplantcyclus was in de jaren 70 en na 30 jaar loopt de productie terug.  De laatste jaren hebben de boeren ook nog bezuinigd op bestrijdingsmiddelen vanwege stijgende kosten, terwijl er eigenlijk meer middelen nodig waren vanwege meer regenval. En ook voor chocola is de verwachting dat de Chinees er meer van wil, want die eet nu maar een onsje per jaar. Wij 100 keer zo veel.

Een marktvisie die Nestlé blijkbaar onderschrijft, want die hebben al 100 miljoen uitgetrokken om 10 miljoen nieuwe bomen aan te laten planten. Indonesië en Nigeria hebben intussen hun productie al uitgebreid (en zetten hybriden met hogere opbrengsten in) en door de hogere prijzen is ook Columbia geïnteresseerd. De hogere prijzen lokken dus nieuwe aanplant uit. En dat is maar goed ook, want het duurt vier jaar voor die bomen bonen produceren.

Wat je hier dus ziet, zo concludeer ik uit deze feiten die The Economist onlangs rapporteerde, is dat als er nu niet zou worden gespeculeerd, de prijs nu misschien nog wel even laag zou blijven, maar over een aantal jaren de pan uit zou rijzen. Door de voorzienigheid (en gok) van het hedgefund is de prijs nu hoger en straks lager. Dat is wat we arbitrage in de tijd noemen.

Moraal van dit voorbeeld: het is helemaal niet zo gemakkelijk om te bepalen wat speculatie is. En al helemaal niet wanneer speculatie schadelijk is. De Franse overheid en de Europese Commissie zouden zich dus nog een paar keer moeten bedenken of ze niets beters te doen hebben, voordat ze proberen in dat mijnenveld de wereld te verbeteren.

Krijn J. Poppe
Econoom met een analyserende blik op de landbouw

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

Bel met onze klantenservice 0320 - 269 528

of mail naar support@boerenbusiness.nl

wil je ons volgen?

Ontvang onze gratis Nieuwsbrief

Elke dag actuele marktinformatie in je inbox

Aanmelden