Bestaat er een boereneconomie?
25 November 2010 - Krijn J. Poppe
De fusie van het Ministerie van Economische Zaken met dat van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit tot het nieuwe EL&I roept de nodige vragen op, ook in mijn eigen vakgebied van de landbouweconomie. Zoals de vraag of er iets speciaals is aan landbouweconomie. Of dat dit toch niet wezenlijk iets anders is dan vervoerseconomie of horeca-economie. Na een paar vergaderingen en recepties waarin deze vraag steeds weer aan de orde komt, heb ik intussen een standaard antwoord. Dat gaat ongeveer als volgt:
De economische wetenschap probeert zinvolle dingen te zeggen over menselijk gedrag. Boeren zijn net mensen, dus als de inzichten van economen over gedrag kloppen, dan gelden ze net zo goed voor transportondernemingen en restaurants als voor boerenbusiness. En net zo goed voor Amerikanen als voor Chinezen. Inzichten als het feit dat mensen minder van een goed kopen als het duurder wordt, minder produceren als de prijs daalt en dat hogere prijzen innovatie uitlokt, zijn niet afhankelijk van tijd, plaats en bedrijfstak.
Maar daarmee is het verhaal niet af. Die algemene inzichten willen nog wel eens heel verschillend uitwerken, afhankelijk van de situatie. In de agrarische sector leiden de economische wetmatigheden op dit moment tot een situatie die zich kenmerkt door een combinatie van relatief lage marges (laag inkomen) en relatief hoge milieuvervuiling.
Om met dat laatste te beginnen: de landbouw bestaat per definitie uit moeilijk stuurbare biologische processen. Die gaan dan ook onlosmakelijk gepaard met uitstoot van broeikasgassen en verspilling van meststoffen en bestrijdingsmiddelen, die weglekken naar het milieu. Dat is in de toekomst misschien wel op te vangen met techniek, maar dat leidt tot een industrialisatie die veel Europese burgers (nog) maar moeilijk kunnen accepteren. Er is dus logischerwijs een duurzaamheidsprobleem dat niet simpel is op te lossen, zoals dat deels wel in bijvoorbeeld de autotechniek gebeurt.
Een tweede is dat ontwikkelingen in de technologie leiden tot prijsdruk: grotere bedrijven met de nieuwste en grootste machines kunnen het goedkoper. Zij kunnen nog wel de prijsdruk van de retail opvangen, terwijl die voor de meerderheid van de huidige producenten problematisch is. Maar gelukkig niet zo problematisch dat ze meteen boeldag moeten houden, maar het vaak tot hun pensioen kunnen volhouden, waarna zich geen opvolger aandient. Dat betekent dat de economische wetmatigheden in dit geval leiden tot langdurige lage marges en lage prijzen.
Die lage prijzen zijn bij de consument welkom, maar het duurzaamheidsprobleem is dat niet. Daar ligt dus een taak voor de overheid om - samen met het bedrijfsleven - aan verbetering te werken. Overigens is die situatie voor boeren en tuinders niet zonder gevaar. Uit de analyse volgt namelijk dat de landbouw in vergelijking met andere sectoren tegen relatief lage kosten emissies kan verlagen. De hoeveelheid vervuiling per eenheid inkomen is immers hoog. Andersom: het niet produceren van een eenheid vervuiling gaat met relatief weinig inkomensverlies gepaard.
Dat maakt het welvaartstechnisch aantrekkelijk voor politici om vooral in de landbouw milieumaatregelen te nemen. Voor boeren een minder aantrekkelijk idee. Vanuit de landbouw gezien, is inzet van economische instrumenten (CO2-quota, belastingen op vervuiling) dan aantrekkelijker dan voorschriften over met welke technologie er moet worden geproduceerd.
In het eerste geval is er meer kans dat boeren door de profiterende burger worden gecompenseerd voor het nemen van milieumaatregelen, bij alleen maar eisen aan de productie betalen ze uit de matig gevulde portemonnee een groot deel van de rekening.
Dat brengt me bij de conclusie dat algemene economische wetmatigheden in de landbouw niet anders werken dan daarbuiten. Door het technische karakter van de sector zijn de effecten van dat economisch gedrag wel bijzonder: onduurzaamheid op profit, planet en people ligt op de loer, in ieder geval voor de huidige bedrijven. Goed dat er dus een ministerie is waarin de naam Landbouw nog apart voorkomt en ook gekoppeld is aan Economie en Innovatie.
Krijn J. Poppe
Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
