Een politieke crisis in Duitsland. Als er 1 scenario bestond, waarvan politieke en economische analisten dachten dat de kans erop nihil was, dan is dat dit scenario wel. Vandaar dat het nieuws, over het feit dat Duitsland er niet in slaagt om een nieuwe regering te vormen, bij die groepen als een bom inslaat.
Na de verkiezingen van eind september, was het duidelijk dat het huwelijk tussen het CDU/CSU van Angela Merkel en de SPD voorbij is. De SPD verloor flink en trok zijn conclusie: de partij gaat verder in de oppositie. Ook de partij van Merkel verloor wat stemmen, maar is desondanks als de grootste uit de bus gekomen. Daarom mag Merkel het voortouw nemen bij het vormen van een nieuwe regering.
Al vrij snel bleek dat er maar 1 coalitie mogelijk is, namelijk tussen het CDU/CSU (midden), de Groenen (links) en het FDP (rechts). Aangezien de kleuren van die partijen hetzelfde zijn als de vlag van het exotische Jamaica, doopten de media de nieuwe coalitie al snel om als de Jamaica-coalitie.
De gesprekken verliepen bepaald niet soepel. Dat is geen wonder, gezien de positie die partijen in het politieke spectrum innemen. Waar het FDP er bijvoorbeeld weinig zin in had om nog meer geld en tijd te pompen in het redden van de euro, waren de Groenen juist zeer pro-euro en voor een verdere integratie. Het CDU hing er telkens tussenin.
Schok uit Berlijn
Toch ging vrijwel iedereen ervan uit dat de 3 partijen compromissen zouden sluiten. Echter, eerder deze week kwam de koude douche: het FDP liet weten de gesprekken te verlaten. "Het had geen zin", aldus de partij.
Het was een schok. Het land was sinds het begin van de eurocrisis in 2010 en de wereldwijde economische crisis in 2008 niet alleen economisch gezien het stabielste land in de eurozone, maar het was ook politiek gezien een baken van stabiliteit. Merkel staat sinds 2005 aan het roer en is zo ook de langstzittende leider binnen de belangrijkste EU-landen. Ter vergelijking: Frankrijk heeft sinds 2005 4 presidenten gehad. Italië is ondertussen aan zijn zevende minister-president begonnen.
Het feit dat Merkel zo lang haar land aanvoert, betekent ook dat zij in feite de leider van de EU is. Iets wat ze in het openbaar nooit zou erkennen. Dit omdat Duitsland binnen de EU nogal gevoelig ligt (bij de andere EU-landen).
Exit Merkel?
Nu de gesprekken voor de nieuwe Duitse regering mislukt zijn en Merkel naar nieuwe verkiezingen neigt, wordt er openlijk getwijfeld of zij wel door kan gaan als bondskanselier.
Dat is eigenlijk niets anders dan zeggen dat er een extra dimensie is gekomen in de hoge politieke onzekerheid in de eurozone en de EU. Als Merkel stopt, wie wordt dan de volgende Duitse leider? Zal haar opvolger, net als zij, er alles voor over hebben om de euro te redden? Waar zullen de nieuwe verkiezingen tot leiden? En welke partijen zullen de nieuwe Duitse regering vormen?
Zelfs als de SPD terugkomt op het besluit om oppositie te voeren, en weer met Merkel in zee gaat, dan zal dat niet betekenen dat alles bij het oude blijft. Merkels positie is ten slotte blijvend beschadigd en daarnaast zal de SPD meer invloed en zeggenschap eisen, mocht die partij überhaupt mee willen regeren.
Een alternatief is dat Merkel een minderheidsregering vormt. Dat lijkt niet te gaan gebeuren. In de eerste plaats omdat Merkel aangegeven heeft daar weinig in te zien. Echter, zelfs als ze voor die optie zou kiezen, is het duidelijk dat de politieke stabiliteit in Duitsland (met alle positieve effecten daarvan op de eurozone) voorlopig verdwijnt.
Andere landen ruiken bloed
Het lijkt erop dat Duitsland pas in 2018 een nieuwe regering zal krijgen, maar welke politieke signatuur die zal hebben en hoe stabiel die zal zijn, is nog niet zeker. In het politiek-economische speelveld van de eurozone betekent het dat er meer ruimte komt voor assertiviteit van andere landen. Het zou mij niets verbazen als landen, zoals Italië, deze Duitse impasse gebruiken om zich tegen de EU uit te spreken, iets waar veel landen zich ongetwijfeld bij aan gaan sluiten.
Voor de Franse president Macron kan dit betekenen dat hij de leiderspositie in de eurozone en de EU in de schoot krijgt geworpen. Hoe onwennig of onverwacht dat ook zou zijn, het is wel iets waar Frankrijk lang op hoopte (en die hoop was misschien allang verdwenen). Immers, de positie en kracht van Merkel en Duitsland stonden buiten kijf.
De komende maanden worden er belangrijke besluiten genomen over de hervorming van de eurozone. Denk daarbij aan verschillende voorstellen om een Europees Monetair Fonds op te richten, een eigen regering en begroting of een uitbreiding van de financiering in de EU. Maar ook het kiezen van een nieuwe baas voor de Europese Centrale Bank (ECB) valt hieronder. De huidige president, Mario Draghi, moet eind 2019 vertrekken en zijn opvolger zal in loop van 2018 al geselecteerd worden.
Tot voor kort bestond over die zaken weinig onduidelijkheid: de positie en wensen van Duitsland waren bekend; wat onder meer inhield dat de opvolger van Draghi een Duitser zou worden. Met alle gevolgen van dien voor het beleid van de ECB. Dat alles is inmiddels verleden tijd en alles wat zo goed als zeker leek, blijkt onzeker geworden.
Hoe dit gaat verlopen, en welke economische en financiële gevolgen er zijn voor de eurozone (rentestanden en waarde van de euro), zal in de nabije toekomst duidelijker worden. De kans dat er niets hetzelfde zal zijn in de muntunie, lijkt zeer groot te zijn. Het enige wat we kunnen doen, is de situatie in de gaten houden.