Witte rook uit een schoorsteen. Dat was de foto die de belangrijkste adviseur van de voorzitter van Jean-Claude Juncker deze ochtend op Twitter zette. De reden: de Europese Unie (EU) en het Verenigde Koninkrijk (VK) hebben een akkoord.
Het zag er 24 uur daarvoor nog naar uit dat de EU en het VK het niet eens gingen worden over de voorwaarden waaronder beide landen uit elkaar zouden gaan. Op een persconferentie (donderdag 7 december) lieten de EU-chef Jean-Claude Junker en de Britse premier Theresa May weten er na lange onderhandelingen uitgekomen te zijn.
Noord-Ierland struikelblok
Er zijn veel struikelblokken bij de brexit: hoeveel geld de Britten aan de EU moeten betalen, de rechten van de EU-onderdanen die in het VK wonen en de regels over de onderlinge handel tussen beiden (na de scheiding). Hoe lastig die punten ook waren, het was de grenskwestie tussen Ierland en Noord-Ierland die écht voor problemen zorgde.
Noord-Ierland is een onderdeel van het VK, maar Ierland zelf is een land en lid van de EU. Zolang zowel Ierland als het VK EU-landen zijn, bestaat de grens tussen Ierland en Noord-Ierland niet. Goederen en personen reizen dan ook vrij heen en weer. Nu het VK de EU wil verlaten, zou de grens tussen Noord-Ierland en Ierland een echte grens, met grensposten en –controles, moeten worden. En dat zint veel Noord-Ieren niet, en Ierland zeker niet.
Naar verluidt was May bereid om Noord-Ierland, dat overigens met een duidelijke meerderheid tegen het verlaten van de EU heeft gestemd, na de brexit een speciale status te geven om het potentiële grensprobleem op te lossen. Echter, de kleine Noord-Ierse partij DUP reageerde alsof zij door wesp werd gestoken. Die wil namelijk niets weten van een speciale status voor Noord-Ierland.
De DUP is een partij die fel pro-VK is en gruwt van alles wat Ierland en Noord-Ierland dichterbij elkaar zou brengen. Hoewel de DUP een kleine partij is, is deze zeer belangrijk. Dit omdat de regering van May afhankelijk is van die partij. Laat de DUP May vallen, dan verliest zij haar meerderheid en moet ze opstappen. Bovendien moet elk akkoord uiteindelijk door het Britse parlement komen; zonder stemmen van de kleine Ierse partij is de kans dat dit lukt, erg klein. Dit betekent ook dat wanneer Juncker en May het in Brussel hebben over de Ierse kwestie, May ruggenspraak moet houden met haar coalitiegenoot DUP.
Baas over eigen grenzen
Dit maakt de zaak nog ingewikkelder. Het VK wil de EU verlaten en de belangrijkste reden hiervoor is om baas te zijn over eigen grenzen. Dat betekent echter ook een grens tussen Ierland en Noord-Ierland, iets wat de inwoners dus niet willen. Echter, om alles te laten zoals het nu is, zou het VK de regels van de EU moeten accepteren. Daarmee wordt het land geen baas over eigen grenzen. En dat is nou juist de reden waarom veel Britten voor de brexit gestemd hebben.
Een compromis, zoals een speciale status voor Noord-Ierland, kan dus ook niet. Dit omdat de kleine coalitiegenoot dat niet accepteert. En dan is er nog het feit dat Schotland ook wel zo’n speciale status wil hebben. Ook daar hebben de inwoners namelijk tegen de brexit gestemd. Er doen zelfs geluiden de ronde dat Londen in dat geval ook een aparte status moet krijgen, omdat die stad met een overweldigende meerderheid tegen de brexit stemde. Het mag duidelijk zijn dat speciale zones de opmaat kunnen zijn naar het uiteenvallen van het VK.
Ingewikkelder dan gedacht
En dan hebben we het nog niet eens gehad over de andere zaken die ook spelen, zoals de status van Gibraltar. De rots die omringd wordt door Spanje, waar Spanje beweert recht op te hebben, maar wat een onderdeel is van het VK. Kortom: de gesprekken zijn veel ingewikkelder dan velen hadden gedacht.
De belangen zijn daarentegen ook enorm. De EU en het VK zijn zeer belangrijke handelspartners van elkaar. Vandaar dat Juncker en May zich na de persconferentie teruggetrokken hadden en verder zijn gaan praten. Na de hele nacht opgebleven te zijn, kon de belangrijkste adviseur van Juncker vanochtend dus een foto met witte rook twitteren.
Er is in grote lijnen overeenstemming over de grens tussen het VK en Ierland, de rechten van de burgers die in het VK dan wel in de EU blijven wonen en het bedrag dat Londen moet aftikken bij het uitchecken uit het EU-hotel. Het feit blijft dat zelfs na deze lastige bevalling, het lastigste deel van de gesprekken nog moet komen.
De partijen zijn het nu op hoofdlijnen met elkaar eens, wat betekent dat de details nog uitgewerkt moeten worden. Het zijn echter altijd de details die lastig te regelen zijn en waar veel touwtrek bij komt kijken. En wanneer er definitief een akkoord ligt, moet onder meer het Britse parlement het akkoord nog goedkeuren.
Grens blijft open
De grenskwestie tussen Ierland en Noord-Ierland kan daarbij alsnog een struikelblok worden. Nu is namelijk afgesproken dat de grens openblijft zonder dat Noord-Ierland een aparte status krijgt binnen het VK. Maar uit de EU stappen, met een EU-achtige grens tussen het VK en Ierland is niet mogelijk. Hoe dat precies geregeld gaat worden, is dus zo’n detail.
Ondertussen roept de DUP dat de partij een harde garantie heeft gekregen dat Noord-Ierland geen aparte status zal krijgen en het VK als geheel uit de EU zal stappen. Dat zou betekenen dat er tussen Noord-Ierland en Ierland toch een echte grens komt te liggen. Maar dat willen, zoals al vaker gezegd, beide partijen niet. Ierland moet het uiteindelijke akkoord ook goedkeuren. Doet zij dat niet, dan zijn alle afspraken alsnog van tafel en verkeren de landen die met het VK handeldrijven in grote onzekerheid.
Deadline nadert
Ondertussen nadert ook de deadline van het voorjaar van 2019, waarin het VK de EU (volgens de regels) moet verlaten. Het ergste scenario zou zijn dat de scheiding zich voltrekt zonder afgesproken te hebben hoe de inboedel verdeeld zal worden (de harde brexit). Dat zou onder meer betekenen dat er geen handelsakkoord is tussen de EU en het VK en dat bedrijven die handeldrijven met de Britten rekening moeten houden met extra controles en heffingen.
Dat er vanochtend witte rook te melden was, is nog geen reden voor optimisme. Wat de scheidende partijen hebben afgesproken, is in feite dat ze met elkaar willen blijven praten. Een goede basis voor verdere gesprekken, maar de harde noten moeten nog steeds worden gekraakt. Dat ze zoveel kostbare tijd hebben gebruikt om alleen al af te spreken dat ze zullen blijven praten, laat zien hoe lastig en enerverend de komende gesprekken zullen zijn.
Ondertussen blijft de uitcheckdeadline naderen. Bedrijven die een relatie hebben met het VK doen er goed aan om nu al voorzorgsmaatregelen te nemen en voor alle zekerheid uit te gaan van een harde brexit.