Aardappelsector zoekt de nooduitgang

Terwijl de aardappeltermijnmarkt zijn laagste notering in 20 jaar tijd kent, en het april 2021 contract voor €11 (dus onder kostprijs) wordt verhandeld, zitten aardappeltelers op het land. De eerste aardappelen zitten in de grond, waardoor weer met een schone lei wordt begonnen.

Deadline 1 september
In veel gevallen zit de bewaarschuur nog (gedeeltelijk) vol. Niet bijzonder voor een langbewaarder. Wat wel bijzonder is, is dat van dit product waarschijnlijk (grotendeels) geen frites geproduceerd gaat worden. De deadline staat grofweg op 1 september, mits telers deze extra bewaarkosten op zich willen nemen. Vrije telers zagen hun winst snel verdampen, contracttelers slaakte een zucht van verlichting. Niet zo gek, want vastprijscontracten worden vaak afgesloten om zeker te zijn van een afnemer. Uit een enquête van Boerenbusiness – die in oktober 2019 werd uitgevoerd – gaf 30% van de deelnemende aardappeltelers aan dat zij daarom tekenen. 15% gaf aan zich geen financiële misser te kunnen veroorloven.

Contractverplichtingen
Verwerkers moeten zich in steeds meer bochten wringen om verplichtingen na te komen. Meerdere verwerkers hebben hun contractanten laten weten dat mogelijk niet alle aardappelen worden opgehaald. Dit bevestigt inkoopdirecteur Dick Zelhorst van Aviko Potato in een interview met het NRC: “Het bedrijf wil aan zijn contractverplichtingen voldoen, maar volledige verwerking gaat niet lukken.”

Juridisch pad
Het is koffiedik kijken in hoeverre de verplichtingen worden nageleefd en of óók de contracttelers met een volle schuur blijven zitten. Ondertussen wordt gesproken over overmacht, waardoor contractuele verplichtingen niet hoeven worden nageleefd. Na Boerenbusiness liet ook LTO Nederland zich juridisch bijpraten. De kans dat dit mogelijk is wordt klein geschat.

Ondertussen wordt naarstig gezocht naar afzetkanalen. Veevoer is een optie die inmiddels wordt aangeroerd. Niet iedere veehouder staat te springen om aardappelen. Voor ongewassen product is beperkte afzet mogelijk. Wassen, omwille van middelresiduen en grondtarra, is vereist. Plus het transport betekent dit nog meer kosten. Wie gaat die op zich nemen? Brussel is niet thuis, dus de hoop is nu op Den Haag gericht voor financiële compensatie.

Zetmeelafzet
In de supermarkt wordt meer frites gekocht en consumenten zijn bereid om bij de teler om de hoek aardappelen op te halen. Ook daar wordt de 1 miljoen ton niet mee geslecht. Wat resteert zijn biovergisters en zetmeelproducten, waarbij vooral naar die laatste wordt gekeken. Avebe liet er geen gras over groeien en kwam aan het begin van de crisis al met een krachtig statement, dat in de praktijk wordt nageleefd.

Wie het bekijkt vanuit de bril van Avebe kan deze houding begrijpen. De verwerker draait prima rendement en de verkoopprijzen van aardappelzetmeel en eiwit zijn, door de aantrekkende consumptie, uitstekend. Honderdduizenden tonnen fritesaardappelen verwerken betekent overschot creëren die de markt kunnen verpesten. De coöperatie kan het zich niet veroorloven dat hun telers een lagere uitbetalingsprijs krijgen omdat het problemen van een ander op moet lossen. Financieel voordeel kan ook hier mogelijk verandering brengen.

Duitsers verwerken wel
Ondanks dat deze optie er nu niet is, blijft de fritessector hopen. Dat bevestigt BO Akkerbouw-voorzitter André Hoogendijk in het NRC-interview. In Duitsland gebeurt dit wel, bericht marktbureau AMI. Zo zou zetmeelproducent Südstärke in Beieren fritesaardappelen verwerken. Emsland Stärke in Emlichheim doet dat (nog) niet. Dit is geen oplossing voor alle Duitse telers, omdat de transportkosten vanuit sommige gebieden te hoog zijn. Biogasinstallaties zijn het alternatief.

Zo gaan in heel Europa, maar ook Noord-Amerika, telers hun onzekerste nieuwe seizoen in die ze ooit hebben gehad. Ervaring uit het recente verleden (2017) leert dat een overschot desastreus is voor de prijsvorming. Toen kwam de nietsontziende droogte en gingen de laatste aardappelen voor ‘goed geld’ weg. Gaat dit weer gebeuren? Er zijn telers die daar op hopen en een gelijk areaal poten, of misschien meer. Ze profiteren van collega’s die minder hectares betelen. Het is een gevaarlijke gok met relatief weinig kans van slagen.

Voordat de coronacrisis wereldwijd is gepasseerd – en niemand weet wanneer dat is – duurt het nog geruime tijd voor de horeca en evenementen weer op volle toeren draaien. De afzet is niet met 1 druk op de knop terug naar 100%, en dan zijn er nog die vrieshuisvoorraden en een nieuwe oogst. Ondertussen is de deadline begin september.

Collectieve verplichting
Voor de contract-stop werd aangekondigd waren veel teeltplannen al rond en het pootgoed besteld. Alleen late beslissers kiezen eieren voor hun geld. Zeker nu de graanprijzen opnieuw groen kleuren lonkt een minder risicovol alternatief. Daarbij is het geen louter Nederlands probleem, maar een internationale kwestie. Belgische, Franse en Duitse collega’s moeten volgen in het stabiliseren of laten krimpen van de aardappeloppervlakte. Doet de sector dit niet, dan kunnen de gevolgen van de coronacrisis voor de fritesaardappelsector nog langer duren dan noodzakelijk is.