Aardappeltelers hebben in toenemende mate moeite met scheefgroei tussen de kostprijs van de fritesaardappelteelt en de geboden contractprijzen. Vooral in de voorbije 3 jaren zijn de prijzen voor veel inputs scherp gestegen. Een meevaller is er nauwelijks bij. Akkerbouworganisatie NAV zet jaarlijks de kostprijs op een rij. Welke zaken vallen op?
Een week geleden schreven we over de contractprijzen voor 2022 en 2023. Met alsmaar stijgende kostprijzen voor de aardappelteelt is het extreem lastig om nu al te beslissen over de teelt in 2 jaar tijd. Gewasbeschermingsmiddelen kunnen plots verdwijnen, of de wetgeving wordt aangepast. Dat dit een gigantische kostenstijging met zich meebrengt, toont het jaarlijks kostprijsvergelijk van de NAV.
De akkerbouwvakbond stelde voor oogstjaar 2010 voor het eerst een kostprijs samen voor fritesaardappelen geteeld op zand- en kleigrond. Daarbij wordt de kostprijs van af land leveren berekend en die voor levering begin april. De NAV heeft niet alle cijfers meer in het archief, maar stelde die van 8 jaren beschikbaar. Zet je ze op een rij, dan zijn behoorlijke stijgingen zichtbaar.
Bron: NAV
Kostprijs steeg 30% tot 40%
Voor oogstjaar 2010 kwam de netto kostprijs op kleigrond uit op €0,10 per kilo voor af land levering en €0,13 voor levering april. Op zandgrond lag de af land prijs een centje lager. Anno 2021 is dat gestegen tot €0,14 af land (klei) of €0,11 (zand). Voor levering april is dat toegenomen tot €0,18 (klei) en €0,15 (zand). Daarmee is de kostprijs van af land telen in 11 jaar tijd met ruim 30% toegenomen en die van levering april met bijna 40%. In zijn rekenvoorbeeld houdt NAV rekening met 15% marge voor de teler. Tel je die bovenop de kostprijs, dan ligt de prijs per kilo sinds vorig jaar op kleigrond boven de 20 cent wanneer in april wordt afgeleverd.
Sinds 2010 heeft NAV met dezelfde kilo-opbrengst per hectare gerekend van 50 ton op kleigrond en 55 ton voor zandgrond. Kijken we naar de lijst met alle kostenposten, dan zijn bijna alleen maar stijgingen zichtbaar. De berekende rente daalde als een van de weinige posten. Hiervoor rekende NAV in 2010 nog €140 per hectare, wat voor dit jaar naar €119 is verlaagd. De energiekosten voor het bewaren werd flink verlaagd. In 11 jaar tijd van €895 naar €200. Bij het laden van de aardappelen zien we eveneens een scherpe daling, van €190 naar €90. De totale bewaarkosten zijn daarmee 10% afgenomen in dit voorbeeld.
Kosten kiemremming vervijfvoudigd
Deze kostprijsdaling is bijzonder. De grootste prijsstijging staat namelijk ook onder dit hoofdstuk. Voor kiemremming rekende NAV in 2010 nog €140. Voor dit jaar is dat maar liefst €775. Een stijging van 454%! Vanwege CIPC-residuen moesten veel bewaarplaatsen afgelopen seizoen grondig gereinigd worden. De kostenpost (€550) werd in 2020 meegenomen. Dit betekent dat de bewaarkosten voor levering april afnemen, van €2.110 naar €1.615.
De kosten van gewas- en productbeschermingsmiddelen zijn een belangrijke factor in de kostprijs. Kijkend naar deze kostenpost voor de teelt, is een stijging van 50% in 11 jaar tijd zichtbaar. De totale toegerekende kosten namen met 30% toe in deze periode. Dat is zeer gemiddeld. Ook de bewerkingskosten en algemene kosten namen met een soortgelijk percentage toe.
Dure grond
Bij grond en gebouwen is een nog iets hogere stijging van 35% zichtbaar. Vooral omdat de grond duurder is geworden. Het gaat dan om pacht, huur en lasten. Raamde NAV in 2010 nog €875 voor een hectare, inmiddels is dat toegenomen tot €1.250. Een stijging van 43%.
Bron: NAV. Kosten voor teelt op kleigrond
Bovenstaande cijfers slaan op de kostprijsberekening voor telers op kleigrond. Kijken we naar zandgrond, dan zijn de toegerekende kosten nog iets verder gestegen: 37%. De andere posten zijn voor deze telers ongeveer evenredig aan de kleiteelt toegenomen. Wel hebben zij het voordeel van drijfmestaanvoer, wat de kosten iets drukt door een te ontvangen bedrag. Dit is wel gehalveerd. Sinds 2019 berekent NAV ook de kostprijs voor het bewaren op zandgrond. De bewaarkosten stegen in 3 jaar met dik 50%, wat geheel aan de dure kiemremming is te wijten.
Beregening verborgen kostenpost
In de kostprijsberekening wordt een belangrijke post niet meegenomen: die voor beregening. Niet iedereen kan of wil beregenen. De laatste 3 teeltjaren bleek het steeds vaker een must, in toenemende mate. NAV hanteert als vuistregel een bedrag van €225 per hectare voor een gift van 25 mm. Beregen je tweemaal, dan zorgt dit al voor 1 cent kostprijsverhoging. In de praktijk kan de kostprijsstijging daarmee veel hoger uitpakken.
Een stijging van de meeste posten is ook de komende 10 jaar onontbeerlijk. We kunnen concluderen dat de af land kostprijs jaarlijks gemiddeld met 3% stijgt en die op april met 3,5%. Per jaar is soms iets stabiliteit merkbaar, maar altijd voor korte duur. Daarmee wordt een nog beter kostprijsmanagement en het afdekken van risico's nog belangrijker. De kosten stijgen, de opbrengst stagneert. Het is de verkoopprijs die het grootste verschil kan maken.