De aardappelsector mag dan midden in een uniek seizoen zitten, met een bijzonder slechte prijsstelling, toch werden die zorgen afgelopen week even aan de kant geschoven tijdens Potato Europe in Lelystad. India leek hét toverwoord als het ging om de wereldwijde ontwikkelingen rond de aardappel. Het land was op de beurs goed vertegenwoordigd.
Wanneer je in Lelystad al die glimmende rooiers, kippers, looftrekkers en kistenvullers aan het werk zag, dacht je als buitenstaander niet snel aan een aardappelprijs van bijna nul. "We kijken naar machines die we niet kunnen betalen", zei een aardappelteler met galgenhumor. Ondanks de huidige situatie was de stemming zeker niet slecht – veelal zelfs prima te noemen. De zon op dag twee, het bier en de patat droegen daar ongetwijfeld aan bij.
Niet negatief
Veel telers kunnen het dit jaar nog wel uitzingen. Ze hebben een goed contract afgesloten. Wie echter nog een (fors) vrij deel moet verkopen, is een stuk gematigder. Ook pooltelers of mensen met een klikcontract zijn somber, door het gebrek aan een functionerende termijnmarkt. Een uitzondering vormen de pootgoedtelers: zij hebben gemiddeld genomen een financieel uitstekend jaar achter de rug – sommigen zelfs het beste ooit, zo geven ze toe. Net als bij veel andere teelten zijn de onderlinge verschillen groot. Daardoor klagen de meeste machinefabrikanten en dealers niet; de orderboeken zijn redelijk gevuld, zeker nu de ergste prijsstijgingen achter de rug zijn.
De aanwezige verwerkers deden hun best om telers een hart onder de riem te steken – en niet alleen met een hapje en een drankje. "Ze moeten eerst nog uit de grond", "de nagroei mis je" en "het kan ook een laat voorjaar worden" waren veelgehoorde opmerkingen. Daar schuilt ook wel een kern van waarheid in. Het recente verleden toont dat niets zo veranderlijk is als het weer en dus ook de aardappelmarkt.
China en India
Dat de Europese verwerkers een flinke kluif te wachten staat, werd duidelijk tijdens de bijeenkomsten waarin cijfers over de afzetmarkten werden getoond. De exporttoename van China en India is bewonderenswaardig. In één seizoen tijd wist China zijn fritesexport te verdubbelen. Die van India steeg met 50.000 ton, zo bleek uit cijfers van Cedric Porter (World Potato Markets). "In absolute tonnen is dat nog altijd fors minder dan wat de EU-4 en Noord-Amerika uitvoeren," nuanceert hij. "Het jaarvolume van de twee Aziatische landen staat gelijk aan twee maanden export uit België en Nederland, of drie maanden uit de VS en Canada."
De hinder voor Europese landen van deze upcoming markets zit vooral in de kostprijs en dus de fritesprijs. In Europa stijgen deze almaar door, terwijl Aziatische landen al snel een derde goedkoper kunnen produceren. "Onze kostprijsstijging wordt aangevoerd door drie hoofdzaken," zegt Kristof Wallays, Chief Global Expansion van Agristo. "Arbeid, energie en aardappelen. We moeten deze kosten terugdringen om weer competitief te worden op de wereldmarkt." Tegelijkertijd erkent Wallays dat het huidige verdienmodel, en dat van de Europese collega's, op de lange termijn niet houdbaar is. "We hebben decennialang in West-Europa aardappelen verbouwd, verwerkt en wereldwijd geëxporteerd. In de toekomst zal dat veel meer op lokaal niveau gebeuren." Niet voor niets is het Belgische bedrijf inmiddels actief in onder andere India en de VS.
13,3 miljoen telers
Ook Soundararadjane S., CEO van HyFarm (tafelaardappelen, chips en frites), plaatste de rol van India op de fritesmarkt in perspectief. Bijna 30.000 aardappeltelers leveren aan het bedrijf. Dat lijkt veel, maar in het dichtstbevolkte land ter wereld – nummer twee qua aardappelproductie na China – zijn er maar liefst 13,3 miljoen aardappeltelers. "De jaarlijkse productie bedraagt 60 miljoen ton, en in de komende 25 jaar verwacht ik een verdubbeling," zei hij in Lelystad. Die groei moet komen uit opbrengst, niet areaal. Die ligt nu gemiddeld op 25 ton per hectare. "Met jullie technologie en rassen kunnen we naar Europese niveaus toe. Momenteel zijn 7% tot 8% bewaarverliezen normaal. Dat kan en moet omlaag."
Het gebrek aan geschikte, hoogrenderende rassen is volgens hem de grootste uitdaging. "Door klimaatverandering wordt het zomerseizoen heter, waardoor rassen vroeger oogstrijp moeten zijn. De opbrengstpotentie ontbreekt en het rassenpakket is te klein." Landgenoten in de zaal beaamden dit: "Jullie hebben een monopolie op de beste rassen," klonk het geagiteerd. Die opmerking schoot ex-Agrico-topman Jan van Hoogen, tegenwoordig internationaal aardappelambassadeur, in het verkeerde keelgat. "Bullshit!" zei hij resoluut. "Veredelaars moeten hun uitgangsmateriaal kunnen beschermen zodat ze er geld mee verdienen, wat weer wordt geïnvesteerd in nieuwe rassen." Het uitwisselen van kennis en kunde met concurrenten bleef een heet hangijzer in de discussie.
Nederland blijft, met ruim 50% van de wereldpootgoedhandel, de dominante speler. "80% van al het pootgoed wereldwijd wordt zelf vermeerderd, er is dus nog een wereld te winnen," aldus Porter. De Europese hectare-opbrengsten zijn de afgelopen twintig jaar verder gestegen. "Kleine, minder professionele bedrijven zijn gestopt, waardoor de kwaliteit stijgt. In de EU-4 dalen de opbrengsten juist door druk op chemie, grond en bemesting."
Te dure aardappelen
Een protectionistische houding van steeds meer landen speelt de fritessector parten. Zowel Wallays als Belgapom-voorzitter Christophe Vermeulen verwachten dat die trend zal toenemen. Wallays: "Momenteel is er sprake van overcapaciteit in Europa qua verwerking ten opzichte van de vraag. Die situatie kan drie tot vier jaar aanhouden." Dit betekent niet dat er minder frites wordt gegeten – integendeel, de consumptie groeit jaarlijks stevig, vooral in Europa en de VS.
Wat betekent dit voor de Europese telers? Vanuit verwerkersperspectief zijn de (contract)aardappelen op dit moment te duur. "Afgelopen jaar heeft de Belgische industrie voor €1,5 miljard aan aardappelen aangekocht," weet Vermeulen. "Dat is een record." Tegelijkertijd nam de verwerking af. Volgens Soundararadjane moeten Europese bedrijven de exportgroei van India niet overdrijven: "Het gaat om 0,1% van ons aardappelvolume, een paar miljoen omzet. Tegenover een exportsector die wereldwijd €16 miljard waard is, is dat peanuts."
Over de gevolgen voor seizoen 2026-2027 houden verwerkers zich op de vlakte. Toch wordt er al voorzichtig gepeild en gesproken over prijsverlagingen van twee tot vijf cent voor nieuwe contracten, afhankelijk van ras en leverperiode. Ook de locatie van de teler ten opzichte van de afnemer, evenals de kwaliteit en het volume, spelen daarbij een rol. "Nu wordt duidelijk hoe goed de relatie tussen teler en afnemer echt is," aldus een insider.
Aardappelrecessie ongewenst
Of afnemers ook gaan snijden in het volume op vaste prijs, daarover lopen de meningen uiteen. Zij realiseren zich dat ze nu veel te kiezen hebben, maar dat één verregende oogst of een verlaat pootseizoen die luxe zomaar kan wegnemen. De ambitie om het Europees aardappelareaal fors te laten dalen is er niet – niemand wil de teelt impopulair maken. Een aardappelrecessie is ongewenst.
Een uitzondering vormen wellicht de nieuwe telers, vaak gestopte veehouders in Nederland. Juist deze groep heeft veel vrije teelt, waardoor hier de grootste klappen vallen. De uitbreiding in de EU-4, van geschat 40.000 tot 55.000 hectare, betreft grotendeels aardappelen zonder vaste afnemer. Dat hier volgend jaar de krimp komt, lijkt eerder zeker dan onzeker.