Wat aardappelseizoen 2017 ons dit jaar kan leren

De aardappelwereld is in acht jaar tijd fors geëvolueerd. Zo is het areaal consumptieaardappelen in de EU-4 met een kwart toegenomen. Dat heeft alles te maken met de vraag van de industrieën, die veel meer volume verwerken en fors hogere prijzen voor frites krijgen. Dat geldt ook voor de telers, waar de contractprijzen zijn verdubbeld.

Verhaal nodig
Als seizoen 2017/18 ons iets heeft geleerd is dat je 'een verhaal' nodig hebt om stemming te creëren. Deze waarde gold toen en dat is nu niet anders. Uiteindelijk hebben een laat en nat voorjaar, gevolgd door aanhoudende droogte, ervoor gezorgd dat de markt in de slotfase loskwam. Het is dus afwachten wat voorjaar 2026 gaat brengen. Daarbij moet wel de export op peil blijven en juist daar stokt het nu. Deze concurrentiepositie, met name ten opzichte van India en China, gaat op deze termijn ook niet veranderen.

Voorafgaand aan een kletsnatte editie van Potato Europe in 2017 werd officieel een landelijk aardappelnotering aangekondigd: PotatoNL. Op 14 november was de eerste prijs, van €4 per 100 kilogram voor de categorie 1, een feit. Dit prijsniveau werd niet meer overtroffen tot eind maart 2018, met een dieptepunt van €3,50 in december en februari. Het duurde tot eind juli voor de prijs significante beweging vertoonde, met een slot voor oogst 2017 van €14,50. Een kleiner areaal, nat voorjaar met een slechte bodemstructuur, gevolgd door aanhoudende droogte waren daarvoor de aanleiding.

Voorspellende gave
Het resultaat van de aardappeltermijnmarkt is bijzonder te noemen, wanneer je de twee jaren met elkaar vergelijk. Hoewel het aantal posities met bijna 100% is gereduceerd, is de slotkoers van het aprilcontract nagenoeg gelijk in dezelfde periode tot nu toe in de twee jaren. Deze zomer stond het contract voor 2026 nog wel hoger, maar eind juli duikelde hij onder de grens van 2017. Inmiddels zijn de twee lijnen met elkaar vervlochten en scoort het huidig contract iets beter. Acht jaar geleden werd het dieptepunt in week 50 bereikt, met een slotkoers van €4,20 per 100 kilo. Hoger dan €6,20 kwam dat jaar niet meer. Pas in de daaropvolgende zomermaanden schoot de koers omhoog, toen duidelijk werd dat de nieuwe oogst flinke averij had opgelopen.

Ondanks het gedecimeerde aantal openstaande posities is de kans groot dat de grafiek van oogstjaar 2017 een voorspellende waarde heeft voor het seizoen waar we nu in zitten. Met daarbij de kanttekening dat de relevantie van dit instrument nu fors minder is. Dat is vooral een probleem voor pools, die een belangrijke mogelijkheid missen om zich in te dekken.

Fritesexport
Niet alleen een groter areaal en grotere opbrengst drukken het marktsentiment naar beneden. Waar het echt aan schort is de verminderde afzet van frites. In het eerste halfjaar komt de Nederlandse uitvoer naar landen buiten de EU 6% lager uit, zo blijkt uit de exportcijfers. In België is de pijn groter. Daar is 17% minder product geëxporteerd buiten Europa, over diezelfde periode. In vergelijking met 2017 heeft de fritesexport nog wel ruim boven dat niveau gelegen. In België buigt die lijn overigens wel af. Werd in maart en april nog bijna 50.000 ton meer geëxporteerd dan acht jaar geleden, in juni bedroeg het verschil nog krap 12.000 ton.

De Nederlandse export vertoont een heel ander beeld. Waar België nog een volumegroei van een kwart tot ruim 30% weet te realiseren is dat voor ons land anders. In vergelijking met 2017 loopt de uitvoer van frites in vijf van de zes maanden achter, wisselend van -8% tot -19%. Alleen in april van dit jaar lag de uitvoer 11.000 ton hoger. Ergens is deze situatie wel te verklaren. Zo hebben Belgische aardappelbedrijven, maar ook Aviko in Poperinge, de laatste jaren veel verwerkingscapaciteit bijgebouwd. Ook de aardappelteelt groeide in omvang. In Nederland gebeurde dat een stuk minder.

Franse export verdubbeld
Voor de echte groeicijfers moet je naar Frankrijk toe. 2025 presteert wat uitvoer betreft in het eerste halfjaar significant beter dan 2017. De export is ruim het dubbele, al is in juni wel een teruggang merkbaar. Ook in april werd verhoudingsgewijs minder uitgevoerd, maar het volume is nog altijd erg goed te noemen.

Wie zonder context naar de fritesexportcijfers kijkt, kan de huidige malaise in de markt moeilijk begrijpen. Bekijk je hoe in acht jaar tijd de afzetmarkt is geëvolueerd en de verwerking veranderd, dan is het beter te plaatsen. De Belgische verwerking is sinds 2017 met maar liefst 1,28 miljoen ton toegenomen. Goed voor 27,5% groei. In Nederland is de export over die periode met 4,3% gedaald (-172.400 ton). Dat is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk, gezien het feit dat ook hier capaciteit is bijgebouwd.

Misschien is de Europese aardappelverwerking nog wel het beste te vergelijken met een topsporter. Iemand die op het toppen van zijn kunnen een ongelofelijke prestatie kan leveren, maar tegelijkertijd ook erg vatbaar is voor een kleine tegenslag. Zit het een tijdje tegen met de afzet van frites, dan heeft dat direct grote consequenties voor de prestaties.

Fritesprijzen fors hoger
Het gebrek aan vraag wordt bijna volledig veroorzaakt door de hoge prijzen voor Europees product, wat direct terug te herleiden is naar de hoge kostprijs van zowel de aardappelteelt als de verwerking. Denk daarbij aan onder andere arbeid en energie. Op het dieptepunt in 2017 (juli) verkochten Belgische bedrijven de frites voor gemiddeld €630 en Nederlandse voor €785. In juni van dit jaar bedroeg het verkoopniveau €1.169 in België en €1.306 in Nederland. Dat is 85,5% en 66,3% meer.

Daarmee is de prijsstijging van frites minder groot dan die van de aardappel. De vrije marktprijzen mogen dan nu extreem laag zijn, de contractprijzen zijn in acht jaar tijd vrijwel verdubbeld voor Fontane en Innovator, in alle leverperiodes. Daarmee zijn de contracten harder gestegen dan de teeltkosten. VTA rekent dit jaar voor aardappelen op kleigrond (levering april) een kostprijs van €10.438 per hectare, een toename van 38%. Wie in 2017 40 ton Fontane op contract had, haalde daarmee een bruto-opbrengst van €5.480, tegenover €10.832 dit jaar. Waar de teelt destijds fors verliesmakend was, is die nu nipt voldoende om de kosten te dekken.

Dit laat ook zien dat telers de plus van hun 'overkilo's' hard nodig hebben om een broodnodige plus bovenop de contractprijzen te kunnen maken. En juist voor deze aardappelen worden steevast prijzen van €15 per ton betaald op dit moment.

Contracten lager
Als gevolg van de grote aardappelopbrengsten werden de contracten in 2018 verlaagd, ongeacht het ras of de leverperiode. In het aflandsegment ging er 10% van de prijs af en vanuit de bewaring (levering april) 5% tot 6%. Destijds bleef het Belgische en Nederlandse areaal stabiel, terwijl dat van Duitsland en Frankrijk iets groeide. Ook toen speelde mee dat de tarweprijs bijzonder laag was, met €155 per ton op zijn dieptepunt, begin 2018. Dat de contractprijzen voor 2026 gaan afnemen, daar zijn vriend en vijand het over eens. De exacte cijfers worden de komende maanden duidelijk.

Of het areaal sterk gaat krimpen valt te bezien. Ook nu speelt mee dat alternatieven weinig lonend zijn en de grond voorhanden is. Enige sturing vanuit de industrieën wordt hier verwacht, door bijvoorbeeld minder tonnen per hectare te gaan vastleggen. De bal ligt nu bij hen. Om de markt gezond te krijgen is herstel van de fritesexport vereist, zodat de topsporter weer een wereldprestatie kan leveren.