Het Platform Aardappel Transacties (PAT) wordt definitief geen nieuw leven ingeblazen. BO Akkerbouw heeft dit namens de Vavi-leden laten weten aan DCA, die de transactielijst op Boerenbusiness publiceerde. Vanaf oogstjaar 2024 hebben de Nederlandse verwerkers al geen transacties meer ingebracht. Het besluit komt niet als een verrassing, maar is voor de gehele sector geen gezonde ontwikkeling.
Het PAT ging in 2018 van start op initiatief van de Nederlandse verwerkende aardappelsector. Vier van hun leden: Aviko, Farm Frites, McCain en Lamb Weston (Meijer) verplichtte zich om alle transacties van fritesgeschikte aardappelen via het platform te publiceren. Agristo, weliswaar in Nederland actief maar een Belgisch bedrijf (en dus rapporterend aan Belgapom), deed als enige grote verwerker niet mee. Met de PAT-Index ging een langgekoesterde wens in vervulling om transparantie te bieden in de aankoopprijzen van aardappelen.
Juridisch marktmeester
Als reden voor het beëindigen van de PAT laat BO Akkebouw-voorzitter André Hoogendijk desgevraagd weten dat hieraan veranderingen in de noteringen ten grondslag liggen. "BO Akkerbouw heeft op verzoek van de verwerkende industrie een aantal jaren het doorgeven van transacties via het PAT gefaciliteerd. Inmiddels functioneert de BO als juridisch marktmeester voor de wekelijkse aardappelnotering. Dit is een vraag die kwam vanuit de PotatoNL-stuurgroep. In aanloop naar de nieuwe werkwijze van PotatoNL is de verwerkende industrie daarom gestopt met het doorgeven van transacties via het PAT."
Niet alleen faciliteerde BO Akkerbouw de transactieoverdracht, ook trad zij hierbij officieel op als juridisch marktmeester met de faciliteiten om transacties te laten valideren door een accountantskantoor. Of en hoe vaak hier gebruik van is gemaakt, is niet bekend.
Van Agriprins naar PAT
Het ontstaan van het platform kan worden herleid naar het bewogen online prijsinformatiesysteem Agriprins, dat in 2012 werd opgericht. Vanaf de start werd dit platform met scepsis ontvangen vanuit de telershoek en hun belangenbehartigers. Ook aardappelhandelsbedrijven zagen weinig in het systeem, dat volgens de oprichters vooral transparantie moest brengen. Hoewel een groep van 250 telers betrokken werd bij het indienen van transacties leidde dat niet tot het gewenste resultaat. Het prijsbeeld werd te eenzijdig bevonden.
Al na een krap jaar stapte landbouwbeurs LNCN uit Agriprins met de opmerking dat niet alle gedane transacties werden ingebracht. Deze opmerking kreeg ook het PAT niet van zich afgeschud. Uiteindelijk was er vanuit de telerskant niet langer voldoende draagvlak en bleken aardappeltelers niet bereid voor het systeem te betalen, dat onder auspiciën van Productschap Akkerbouw draaide.
Kritiek
Met een doorstart als PAT besloten de verwerkers – verenigd in Vavi – het heft in eigen hand te nemen. Dit zorgde er niet voor dat de kritiek afnam. Het veelgehoorde argument over het inbrengen van alle transacties, waar de deelnemers zich toe hadden verplicht, werd nog steeds gehoord. Eén van de eisen was dat partijen binnen een maand na aankoop moesten worden opgehaald, of wel genoteerd met een prijsmindering voor de bewaarkosten. Werd deze deadline niet gehaald, dan hoefde de transactie niet gemeld te worden. Onder andere daardoor vielen deze transacties net buiten de verplichting.
Het argument dat lang niet alle transacties werden ingediend is valide te noemen. Dit bleek ook uit een analyse die Boerenbusiness in 2022 maakte. Zo werd begin 2022 goed 6.000 ton aangemeld. Minder dan 3% van het totaal verwerkte volume in diezelfde periode. Bovendien ging het veelal om relatief kleine partijen van 100 tot 250 ton.
Prijsrange
Daarnaast is er het argument prijs. Wie de PotatoNL-notering en de PAT-Index naast elkaar legt, ziet dat laatstgenoemde consequent op een lagere prijs uitkwam in het laatste seizoen (2023-2024). De bandbreedte varieert tussen de €1 tot €5 per 100 kilo. Telers die op basis van het PAT werden afgerekend waren daarmee minder goed af. Overigens was deze bandbreedte in de seizoenen ervoor wel aanmerkelijk kleiner en noteerde het PAT soms zelfs iets hoger dan de beursnotering. Logischerwijs heeft een verminderde inbreng voor grotere prijsrange gezorgd.
Met aanvang van oogstjaar 2024 hebben de Vavi-leden besloten om niet langer elektronisch transacties in te brengen op het platform, terwijl de onderhandelingen over een PotatoNL 2.0 in volle gang waren. Ook na de start van de landelijke notering, begin januari 2025, bleef de lijst leeg. De Index was telers en de beurzen een doorn in het oog en werd daarom geen nieuw leven ingeblazen. Daar is nu in officiële zin een einde aan gekomen.
Transparantie neemt af
In basis is het jammer dat de Nederlandse aardappelsector wederom een prijsinstrument voor (frites)aardappelen moet missen. Het wordt alsmaar lastiger om een goed beeld van de marktontwikkelingen te krijgen. Juist het argument van een gebrek aan transparantie zorgt er nu voor dat die verder afneemt. Nederland is op dit moment het enige EU-4 land dat geen actieve notering voor fritesaardappelen heeft. Telers moeten het qua prijsinformatie doen met hun 'eigen' kanalen, zoals de transactielijst van de VTA en DCA Transactie App.
Dat in een seizoen zonder vrije markt, waar we ons momenteel in bevinden, geen interesse in prijzen is, is te verklaren. Toch is het verdwijnen van het PAT tekenend voor de ontwikkelingen binnen deze sector. Het lukt ook belangenbehartigers niet voldoende om hun achterban de nut en noodzaak van een betrouwbare notering te laten inzien.
Daarmee rijst de vraag in hoeverre aardappeltelers nog behoefte hebben aan een prijsinformatiesysteem? Een aantal redenen is daarvoor te noemen: Significant betere contractprijzen, bedrijfsgebonden afspraken met afnemers en een veranderd risicoprofiel, om maar enkele argumenten te noemen. Met het krimpen van de sector en toename van de schaalgrootte verkleint blijkbaar de behoefte aan een vrije markt.
770.000 ton kopen
De Nederlandse bedrijven verwerkten in 2024 3,84 miljoen ton fritesaardappelen. De dekkingsgraad van de industrieën in ons land bedraagt zo'n 80%. Dit betekent dat 770.000 ton (bijna 15.000 ton per week) aan aardappelen door de bedrijven vrij wordt aangekocht. Hetzij via meeleverkilo's of via 100% vrije transacties. Op dit, toch wel significante volume, is nog geen prijs geplakt.
Dat het steeds moeilijker wordt om op een transparante en eerlijke manier dit te kunnen doen: via de termijnmarkt, beursnotering of een Index, is zorgelijk te noemen. Dat kan ook effect hebben op het rendement van de teelt.