De fritesaardappelpools staan dit seizoen voor een gigantische uitdaging. Wie geen vaste afspraken met afnemers heeft moet zijn best doen om aardappelen te verkopen. Daarbij zijn er nauwelijks momenten geweest om in te dekken middels de termijnmarkt. Toch is niet iedereen zwartgallig. Het kan ook als kans worden gezien.
Ongeacht wat het seizoen ging brengen, de aardappelpools staan door het niet-functioneren van de aardappeltermijnmarkt al langer onder druk. Juist door in te dekken met dit instrument kunnen pools veelal een resultaat boeken dat boven de vrije fysieke aardappelmarkt ligt.
Noodklok
Ruim een jaar geleden luidde de Aardappel Telers Commissie (ATC) van Aviko al de noodklok aangaande de termijnmarkt en de verregaande gevolgen die het ontbreken van goed functionerende futures kan hebben op het poolresultaat. Met een openstaande positie net boven de 300 contracten (7.500 ton) en amper verhandelde contracten sinds 1 oktober is de marktwerking alleen maar verder in het slop geraakt. Dit wordt deels veroorzaakt door het feit dat steeds meer aardappelverwerkers de termijnmarkt schuwen, zelfs al bieden ze wel klikcontracten aan.
Wie de uitspraken van André Broeze en Hilchard Waalkens, respectievelijk voorzitter en lid van de Aviko ATC, er nog eens bij pakt, ziet de pijnlijke waarheid met de kennis van nu. "De bomen rijken niet in de hemel. We hebben goede jaren gehad, maar er komen gegarandeerd andere jaren", zei Waalkens in november. En Broeze deze zomer: "Tijdens de poolvergadering zei ik gekscherend bent u tevreden met de helft van de huidige contractprijs?" Uiteindelijk werd het nog veel minder dan dat, met slechts €25,07 per ton ten opzichte van €215,89 per ton een jaar eerder. Een prijsdaling van 88%.
De Aviko-pool is veruit de grootste in ons land, maar zeker niet de enige. Zo zijn er Q-Potato, Nedato, Schaap Holland en APF-Eriva. Het volume dat in de pools wordt geteeld krimpt gestaag. Zeker toen de vastprijscontracten significant in prijs stegen. Ruim tien jaar geleden waren er nog zo'n tien verschillende pools actief in Nederland. Dat aantal is dus gehalveerd.
Geen vrije markt
Het ontbreken van een functionerende termijnmarkt mag de pools dan parten spelen, ook de fysieke markt biedt weinig soelaas. En dat heeft ook weer zijn weerslag op de termijnmarkt. Voor premiumrassen als Innovator en Agria is nog wel iets van een markt, maar voor de bulkrassen is de interesse momenteel nul.
Weinig woorden
Als je geschoren wordt moet je stilzitten, denken de meeste poolbeheerders. Ze zijn dan ook weinig happig om over de huidige stand van zaken uit te wijden tegenover Boerenbusiness. "Over de pool doen we geen inhoudelijke uitspraken, dat is iets wat we met onze telers bespreken", zegt Nicole van Doorn van Nedato. Q-Potato eigenaar Dirk van de Water vat het kort samen: "Het maakt niets uit of je in een pool zit of een contract hebt, fabrikanten snijden nu langs alle kanten." Het is zaak om kansen in de markt te zien en de schade te beperken. De beter gewaardeerde rassen, zoals Innovator en Agria, vinden wel een koper. Bij de bulkrassen, met name Fontane, wordt snel afscheid genomen.
Wat de combinatie van een niet-functionerende termijnmarkt, gebrek aan vraag, lagere contractprijzen en afnemende volumes voor de pools betekenen is koffiedik kijken. De poolbeheerders zijn er wel mee bezig, maar nu al uitspraken doen is gevaarlijk. "Vanaf februari is de markt onderuit geschoten en dat negatieve segment werd in het nieuwe seizoen meegedragen. Deze dalende lijn heeft de bodem nog niet bereikt", menen meerdere poolbeheerders. Zij hopen dat in de tweede helft van het voorjaar er lucht komt, mits de fritesafzet niet verder wegzakt. Ook het verloop van het pootseizoen speelt een belangrijke rol.
Telers in een pool kunnen ondertussen weinig anders dan afwachten. De meeste bedrijven gebruiken verschillende afzetvormen en nu switchen naar contracten is onmogelijk. De aardappelverwerkers gaan minder aardappelen contracteren voor 2025/26, dus plek voor meer volume is er niet. Volledig vrij telen is het alternatief, maar tegelijk ook het meest risicovol. Overigens is het nog te vroeg om nu een patroon te zien waarbij aardappeltelers overwegen om te switchen. Er wordt gezocht naar zekerheid en die is momenteel ver te zoeken.
Toenemende vrije markt
De eerste signalen geven aan dat de meeste aardappelverwerkers minder tonnen op een vaste prijs gaan contracteren volgend seizoen. De kans dat akkerbouwers minder aardappelen gaan verbouwen is klein, gezien het gebrek aan alternatieven. Hierdoor neemt het volume vrije aardappelen in 2026/27 fors toe. Rasoptimisten zien het als een kans, die ook de termijnmarkt nieuw leven in kunnen blazen. Er ontstaan meer risico's in de aardappelmarkt en die moeten worden afgedekt. Dat geldt voor de teler én voor de afnemer. Daarmee kan volgend marktseizoen weleens een heel eigen dynamiek gaan krijgen.