VK steeds afhankelijker van Europese frites

Nog niet zo lang geleden besloeg het areaal in het VK meer dan 150.000 hectare. Inmiddels is dat cijfer gedaald tot onder de 100.000 hectare. Steeds grilliger weer maakt het voor boeren lastiger om geld te verdienen aan de teelt. Een reeks factoren beïnvloedt het aardappelareaal in het land, dat zoekt naar een balans tussen risico en opbrengst.

Marktontwikkelingen
Na de Brexit ontstond een groot tekort aan arbeidskrachten, waardoor veel kleine bedrijven – vooral die vroege aardappelen telen – definitief de poorten moesten sluiten. Veel telers konden simpelweg niet genoeg personeel vinden om de aardappelen te oogsten. Britse telers hebben de markt voor consumptieaardappelen de afgelopen twee decennia snel zien veranderen. Supermarkten sluiten direct contracten af met de grootste telers en eisen dagelijkse leveringen van verse aardappelen van topkwaliteit.

Officiële areaalcijfers voor 2025 zijn nog niet beschikbaar. Sinds het verdwijnen van overheidsbureau AHDB Potato is het buitengewoon moeilijk geworden om betrouwbare data en marktinformatie te verkrijgen. Volgens insiders in de sector neemt het areaal dit jaar 2,5% in omvang toe. Dat betekent een lichte opleving ten opzichte van 2024, toen het areaal het dieptepunt van 100.000 hectare bereikte. Een kleine stijging van 2.500 hectare is nog steeds een zeer laag cijfer en ver verwijderd van het niveau van een of twee decennia geleden. Toch is het een trendbreuk met de geleidelijke daling van de afgelopen twaalf jaar.

Grote vraag, klein aanbod
Ironisch genoeg groeit de vraag naar verwerkte aardappelproducten, terwijl het Britse areaal krimpt. Frites, chips en aardappelpuree blijven goed verkopen. De invoer van diepvriesproducten bereikte in maart van dit jaar een historisch hoogtepunt. Eind mei sloot het VK een nieuwe overeenkomst met de EU over import en export. Aardappelen werden niet expliciet genoemd, maar soepelere controles gaan de handel vergemakkelijken. De meeste fytosanitaire controles op plantaardige producten naar en van het VK en de EU verdwijnen. Vooral voor pootaardappelen is dat goed nieuws. Door strenge regels was export van Britse pootaardappelen sinds 2021 vrijwel onmogelijk.

Ondanks de regels nam de EU-export van pootaardappelen naar het VK vorig jaar toe tot 9.259 ton. Een stijging van 9,5%. De Britse export daalde met 8,4% tot net boven de 100.000 ton. Over een periode van vijf jaar is de import van pootaardappelen meer dan verdubbeld, wat betekent dat steeds meer telers – vooral in Schotland – ermee zijn gestopt.

Industrie krijgt klappen na Brexit
McCain en Lamb Weston zijn de twee grootste aardappelverwerkers in het VK. De totale fritesproductie bedraagt zo'n 440.000 ton per jaar. Deze bedrijven profiteren van een gezonde vraag, maar de ontwikkeling blijft achter bij die op het Europese vasteland. Grote multinationals richten hun investeringen liever op nieuwe en moderne fabrieken op het continent, dan op het Britse eiland.

Exportcijfers tonen aan dat de Britse aardappelindustrie nauwelijks geprofiteerd heeft van de Brexit. De invoer van frites is sinds 2019 met meer dan 25% gestegen. Vorig jaar werd bijna 870.000 ton frites uit de EU naar het VK geïmporteerd. Een stijging van 54% ten opzichte van 2023! Dat komt deels door de hoge vraag, maar ook door een slechte oogst in het land. In het VK werd vorig jaar naar schatting 4,5 miljoen ton aardappelen geoogst. Bijna een vijfde minder dan het jaar ervoor. In 2019 lag de productie nog op 5,51 miljoen ton.

De enige categorie in het VK die tussen 2019 en 2024 groeide, is die van gedroogde producten en zetmeel. Deze toont een stijging van 130% tot 9.673 ton. De import van chips uit de EU steeg eveneens flink, terwijl de export met 65% daalde.

Steun voor telers
Begin dit jaar haalde McCain de Britse krantenkoppen toen het Canadese bedrijf aankondigde £30 miljoen (€34,8 miljoen) te reserveren om haar telers de komende drie jaar te ondersteunen. McCain Foods is de grootste afnemer van Britse aardappelen en de grootste verwerker in het land. Het bedrijf werkt met zo'n 250 telers, die te lijden hebben onder veranderende weersomstandigheden en stijgende productiekosten. Een ander speerpunt is regeneratieve aardappelteelt. Een trend die in meerdere Europese landen zichtbaar is.

Kleinere familiebedrijven waren traditioneel sterk afhankelijk van de vraag vanuit 'fish & chips'-zaken. Deze zijn kenmerkend voor de Britten, maar het aantal daalt al jaren. Van het hoogtepunt van 35.000 zaken zijn er nu naar schatting nog 10.500 over, en elke dag verdwijnen er meer. De sector denkt dat nog eens 5.000 shops gaan stoppen en een derde loopt risico op faillissement vanwege kleine marges en stijgende kosten. De prijzen van vis, aardappelen, bloem en frituurolie zijn de afgelopen jaren flink gestegen. Ook inflatie, hogere lonen en energierekeningen drukken op de winst.

Cijfers op een rij

• Het VK produceerde vorig jaar 4,5 miljoen ton aardappelen per jaar, tegenover ruim 5,5 miljoen ton vijf jaar geleden.
• De prijzen zijn vorig seizoen gestegen. Fritesaardappelen werden verkocht voor meer dan £400 per ton (€464). Toch heeft de slechte markt op het continent ook de Britse markt geraakt in de tweede helft van het seizoen.
• De import van diepvriesaardappelproducten bedraagt meer dan 870.000 ton per jaar en helpt de kloof tussen vraag en aanbod te dichten.
• Verwerkers investeren vooral in het duurzamer en veerkrachtiger maken van de toeleveringsketen.

De toekomst van de Britse aardappel
Ondanks recente uitdagingen is er reden voor voorzichtig optimisme. Consumenten laten hun frites en chips niet links liggen, wat de verwerkende industrie een stevige basis geeft om op verder te bouwen. Deze vraag wordt nu voornamelijk ingevuld door exporterende landen zoals België, Frankrijk en Nederland, die blijven daarvan profiteren. De Britse industrie richt zich vooral op het verzorgen van lokale telers en andere teeltmethodes voor de aardappel in eigen land.