Rode diesel maakt een comeback, zo werd in het regeerprogramma beloofd. BBB was er trots op dat ze had binnengesleept dat boeren, tuinders en loonwerkers in 2027 een korting op diesel zouden krijgen. Onderzoeksbureau Ecorys heeft hier in opdracht van het kabinet onderzoek naar gedaan en concludeert nu dat de meeste opties slecht uitvoerbaar en fraudegevoelig zijn. Bovendien is de vraag of de korting op diesel juridisch standhoudt; in Brussel vanwege staatssteun, maar ook vanwege extra stikstofuitstoot.
Het kabinet heeft Ecorys de mogelijke opties rondom rode diesel laten onderzoeken: de herinvoering van rode diesel, een accijnsteruggaveregeling en een subsidieregeling. Het rapport stelt dat zowel de herinvoering van rode diesel als een accijnsteruggave slecht scoort als optie. Volgens de onderzoekers is de kans op fraude groter dan voorheen, doordat nieuwe voertuigen beveiliging tegen bemonstering kennen wat controle moeilijk tot vrijwel onmogelijk maakt. Verder is het problematisch dat het voorstel alleen de landbouw betreft (waar voor 2013 meerdere doelgroepen rode diesel mochten gebruiken). "Invoering van fysieke rode diesel is voor de loonwerkers zeer complex en niet uitvoerbaar omdat zij voor werkzaamheden buiten de landbouw dan niet van dezelfde voertuigen met rode diesel gebruik mogen maken. Dat zou om een verdubbeling van hun wagenpark vragen", aldus de onderzoekers.
Accijnsteruggave: misbruik niet te controleren
Een andere optie, een accijnsteruggaveregeling voor diesel komt er in het rapport even slecht vanaf: "Landbouwers kunnen tenminste eens per kwartaal accijns terugvragen. Dat leidt tot tenminste 200.000 aanvragen per jaar en de douane kan dergelijke aantallen niet verwerken." Verder is volgens het rapport misbruik niet te controleren.
Een subsidieregeling op basis van een forfaitair systeem – niet gericht op het exacte gebruik, maar gemiddeld bij een bepaalde teelt en oppervlakte – is volgens de onderzoekers voor fossiele diesel beter uitvoerbaar. De benodigde gegevens zitten al in de gecombineerde opgave. Voor duurzame dieselvervanger HVO100 (hydrotreated vegetable oil) is dit echter minder geschikt, omdat niet te controleren valt of deze (duurdere) brandstof is gebruikt. Een subsidieregeling of tegoedbonnen/tankpas op basis van werkelijk gebruik is redelijk uitvoerbaar, maar ook fraudegevoelig, concluderen de onderzoekers. De aanbeveling is dan ook om te kiezen voor de subsidieregeling op basis van een forfaitair systeem, dus met vaste vergoedingen.
2027 moeilijk haalbaar
Voor alle drie de opties telt dat het onzeker is of zij door Brussel niet als staatssteun worden gezien. De onderzoekers raden het kabinet aan om daarover in overleg te gaan met de Europese Commissie. Bovendien geven de onderzoekers aan dat door het geven van een korting op diesel er meer van gebruik wordt (2% bij een korting van 10%, exclusief eventuele fraude). Behalve dat de CO2-uitstoot daarmee 3,3% hoger wordt, stijgt ook de stikstofemissie. Het rapport beveelt aan om vooraf te beoordelen of deze subsidie stand kan houden in kader van de jurisprudentie van de Raad van State over stikstof. Door korting te geven op HVO100 daalt de emissie van stikstof juist, geven de onderzoekers aan. "Dit biedt stikstofruimte voor vergunningen van landbouwbedrijven." Tenslotte wordt invoering in 2027 volgens het rapport moeilijk haalbaar vanwege de proceduretijd in Brussel.