10 kritieke veranderingen in de aardappelmarkt

De 10 kritieke veranderingen in de Europese aardappelmarkt:

1. EU-4 aardappelareaal moet krimpen – Een reductie van 10–20% of meer is nodig om de markt weer in balans te brengen.
2. Telers moeten opnieuw focussen op kostprijsbeheersing – De teeltkosten zijn in zeven jaar met circa 75% gestegen.
3. Meer eigen pootgoedproductie op bedrijven – Door hoge pootgoedprijzen en onzekerheid groeit het areaal voor eigen gebruik verder.
4. Landhuur komt onder druk te staan – Minder vraag en meer beschikbare grond zorgen voor dalende grondprijzen, vooral op marginale percelen.
5. Dalende pootgoedprijzen door afnemende vraag – De krimp in de fritesmarkt leidt tot minder vraag naar pootgoed, ondanks eerdere groei van het pootgoedareaal.
6. Vaste contractprijzen gaan dalen – Om internationaal te kunnen concurreren moeten verwerkers 10–20% goedkoper inkopen.
7. Verwerkers contracteren minder volume – Minder tonnen worden vastgelegd en een groter deel van het risico verschuift terug naar de teler.
8. Overcapaciteit in de verwerkingsindustrie – De Europese fritesindustrie heeft te veel capaciteit; herstel duurt doorgaans drie tot zes jaar.
9. Minder geschikte teeltgebieden vallen af – Percelen met mindere grond, geen irrigatie of grote afstand tot de fabriek worden als eerste geschrapt.
10. Aflandteelt krimpt het meest – Bewaaraardappelen worden belangrijker om zomermaanden te overbruggen; af land wordt het meest kwetsbare segment.

Ongekende overgang
De Europese aardappelmarkt bevindt zich in een ongekende overgangsperiode. Jarenlang leek de lijn alleen maar omhoog te gaan: groeiende verwerkingscapaciteit, hoge wereldwijde frietconsumptie en stevige contractprijzen gaven telers en verwerkers het gevoel dat uitbreiding de enige logische richting was. Maar binnen enkele maanden is dat beeld volledig gekanteld.

De markt is in een fase van overschot beland, de vraag naar frites stagneert, en concurrentie uit lagelonenlanden zoals India en China drukt de Europese positie verder naar beneden. Waar verwerkers tot voor kort hun plannen baseerden op blijvende groei, opereren ze nu vooral in schadebeperking. Deze plotselinge ommekeer heeft directe gevolgen voor de Nederlandse fritesaardappelteler, vooral op het gebied van contractering.

Geen vangnet
Die omslag is niet alleen voelbaar in de marktprijzen, maar ook in de manier waarop de keten functioneert. Doordat inmiddels meer dan 80% van alle aardappelen rechtstreeks tussen teler en verwerker wordt gecontracteerd, is een belangrijk vangnet uit de markt verdwenen. Handelaren en de termijnmarkt speelden vroeger een cruciale rol in het opvangen van schommelingen tussen aanbod en vraag, maar die flexibiliteit is grotendeels verdwenen.

Nu het aanbod groter is dan de vraag, komt dat overschot direct bij telers en verwerkers te liggen, met forse prijsbewegingen tot gevolg. Tegelijkertijd blijkt de Europese verwerkingscapaciteit met de huidige vraagontwikkeling simpelweg te groot. De sector kampt met overcapaciteit, iets wat doorgaans meerdere jaren vergt om te herstellen. In die periode zullen marges onder druk blijven staan en is het logisch dat verwerkers hun inkoopbeleid strakker en voorzichtiger inrichten.

Concurrerend
Voor telers wordt vooral duidelijk dat de periode van risicoloos telen met hoge vaste contractprijzen voorbij is. Contractprijzen die de afgelopen jaren bijna verdubbelden, zullen volgens de marktontwikkelingen weer moeten dalen, met een correctie van 10% tot 20% om internationaal concurrerend te blijven. Verwerkers zullen niet alleen lagere prijzen bieden, maar ook minder tonnen willen vastleggen.

In landen als Frankrijk, waar hectarecontracten standaard zijn, leidt een grote oogst dit jaar al tot overschotten die niet zijn weg te zetten. Een vergelijkbare tendens zal zich in Nederland aftekenen: minder contractvolume, meer risicodeling en een deel van de afzet dat bewust niet wordt vastgelegd.

Gestegen kosten
Daartegenover staat dat telers zelf ook te maken hebben met fors gestegen kosten. De totale kostprijs van consumptieaardappelen is in zeven jaar tijd met circa 75% gestegen. Pootgoed, kunstmest, arbeid, mechanisatie en vooral landhuur drukken zwaar op de financiële ruimte van een teelt. Juist die landhuur lijkt nu onder neerwaartse druk te komen, omdat het areaal vermoedelijk moet krimpen en er tegelijk extra grond vrijkomt door stoppende melkveehouders. Het maakt duidelijk dat kostprijsbeheersing opnieuw centraal komt te staan. Telers die grip hebben op hun kostenstructuur, blijven het meest wendbaar in een markt waarin de zekerheden kleiner worden.

Opvallend is dat ook in het pootgoedsegment een duidelijke verschuiving op gang komt. De vraag naar pootgoed neemt af door de verwachte krimp in de fritesmarkt, terwijl de pootgoedprijzen de afgelopen jaren juist sterk zijn gestegen. Telers zijn de laatste jaren al meer pootgoed voor eigen gebruik gaan telen om prijzen en beschikbaarheid te beheersen. Die trend zal zich versterken. Ook verwerkers uit Noord-Amerika, die in toenemende mate actief worden op de Europese markt, proberen meer grip te krijgen op de pootgoedketen, net zoals ze dat in eigen land gewend zijn.

Geschikte gronden
In de gebieden waar verwerkers de laatste jaren uitweken naar minder geschikte gronden om uitbreiding te kunnen realiseren, begint eveneens een correctie. Percelen met mindere grond, zonder beregeningsmogelijkheid of op grote afstand van de fabriek worden als eerste geschrapt. Het laat zien dat de markt weer terugkeert naar kwaliteit, efficiency en betrouwbaarheid. Telers die kunnen investeren in bewaartechniek, irrigatie of teeltoptimalisatie verschuiven daarmee automatisch naar de groep die aantrekkelijk blijft voor contractering.

Op bedrijfsniveau dwingt deze nieuwe realiteit telers om opnieuw na te denken over hun strategie. Waar de afgelopen jaren areaaluitbreiding bijna vanzelfsprekend was, wordt het nu verstandiger om kritisch te kijken naar omvang, rendement en risicospreiding. De markt vraagt in feite om een areaalreductie van 10% tot 20% om het evenwicht te herstellen.

Meer onzeker
Voor een individuele teler betekent dat niet dat automatisch moet worden gekrompen, maar wel dat vastleggen van te veel onzekere hectares risicovoller is dan voorheen. Vrije markt – zeker af land – wordt het meest kwetsbare segment. Bewaaraardappelen krijgen juist een belangrijkere strategische positie, omdat opslag tussen juni en augustus opnieuw essentieel wordt om de markt uit te balanceren.

Contracteren krijgt in deze periode meer nuance en minder vanzelfsprekendheid. Het draait niet langer alleen om de prijs, maar vooral om voorwaarden, leveringsmomenten, bewaarvergoeding, risicodeling en kwaliteitsafspraken. De teler die weet wat zijn echte kostprijs is en die de flexibiliteit heeft om verschillende contractvormen te gebruiken (een mix van vast, pool, index of vrije markt) blijft het meest toekomstbestendig. Het komt neer op sturen, afwegen en anticiperen in plaats van meegroeien met de markt.

Van expansie naar consolidatie
De Europese aardappelsector beweegt van expansie naar consolidatie. De komende jaren zullen in het teken staan van risicobeheer, efficiëntie en een verschuiving naar duurzame kostenstructuren. Voor de Nederlandse fritesaardappelteler betekent dit geen pessimistische vooruitblik, maar wel dat succes steeds minder afhankelijk wordt van het aantal hectares en steeds meer van strategisch ondernemen. Wie investeert in kwaliteit, bewaarmogelijkheden en kostprijsbeheersing, houdt zijn positie – zelfs in een markt die duidelijk is afgekoeld.