Voedselzekerheid en milieu botsen in Amazonegebied

Met de inval van Rusland in Oekraïne staat de wereldvoedselvoorziening in veel landen weer hoog op de agenda. Bij ons in Europa is de angst voor tekorten weer een beetje weggezakt, maar dat is lang niet overal het geval. De wereldbevolking groeit en in de voedselproductie moeten alle zeilen worden bijgezet om die groei bij te benen. Vooral in Noord-Amerika en Europa is de rek er een heel eind uit. Pak de opbrengstcijfers van bijvoorbeeld het USDA of de Europese Commissie er maar bij. Als voorbeeld hieronder een grafiek met de tarweoogsten in de VS in de voorbije decennia. De soja- en maïsproductie in de VS is overigens wel gestegen in deze periode.

In Zuid-Amerika ziet het plaatje er wel anders uit. Verschillende landen kunnen ronduit indrukwekkende cijfers laten zie. De sojaproductie in Brazilië bijvoorbeeld was volgens de cijfers van het USDA in seizoen 2013/14 op 86,2 miljoen ton. Dat is en tien jaar bijna verdubbeld naar 163 miljoen ton in dit seizoen 2023/24. Dat komt deels door een groei in het areaal van 30.100 hectare naar 45.600 duizend hectare, maar ook de opbrengsten per hectare zaten in de lift. Brazilië is wel het meest extreme voorbeeld, maar er zijn meer landen die hogere opbrengsten per hectare laten zien. Neem bijvoorbeeld Bolivia, waar de trendlijn in de gemiddelde maïsopbrengst in tien jaar is gestegen van net iets boven de 2,2 ton naar ruim 2,6 ton per hectare. Het is overigens niet alleen goud dat er blinkt. Argentinië zag bijvoorbeeld de gewasopbrengsten dalen de laatste jaren door extreme droogte die gepaard gaat met het weerfenomeen La Niña.

Innovatie
In Nederland gaan we er graag prat op een zeer innovatie agrarische sector te hebben die voorop loopt in de wereld. In bepaalde deelsectoren zoals een glastuinbouw of melkveehouderij zijn daar ook zeker argumenten voor aan te dragen. Maar op het gebied van wat internationaal als akkerbouw gezien wordt (zo een beetje alles wat door een combine heen kan) kan je onderhand beter de vraag stellen of we in Nederland en breder de EU de boot niet compleet hebben gemist. Zuid-Amerika is bij wijze van spreken de speeltuin voor de grote chemie- en zaadfirma's, waar ze naar hartenlust kunnen testen met de nieuwste middelen en technieken. En werkt het in Zuid-Amerika, dan kunnen de procedures ingang worden gezet om toelating voor andere werelddelen te verkrijgen.

Critici wijzen er overigens al snel op dat een groot deel van de groei in de voedselproductie in Zuid-Amerika komt door grootschalige ontbossing in het Amazonegebied. Dat valt natuurlijk niet te ontkennen. In Brazilië bijvoorbeeld heeft de vorige president Jair Bolsonaro landontginningen geen strobreedte in de weggelegd. Dit tot grote woede van veel milieuclubs, maar ook van bijvoorbeeld inheemse stammen die zonder pardon van hun land worden gezet door de grootgrondbezitters. Zowel bij de ontbossing als bij een heel liberaal toelatingsbeleid voor gewasbeschermingsmiddelen en nieuwe veredelingstechnieken kan en moet je kritische vragen stellen. Maar of dat allemaal op even faire gronden gebeurt, daar kun je ook weer een kanttekening bij maken.

Veehouderij niet doorslaggevend
Milieuclubs wijzen bijvoorbeeld al snel de (Nederlandse) veehouderij aan als grote boosdoener die enorme hoeveelheden grondstoffen opslokt die ook voor directe humane consumptie kan worden gebruikt. Simplistisch gesteld met uw glas melk of hamlapje draagt u bij aan de ontbossing in de Amazone. En eerlijk is eerlijk: daar heeft de milieulobby ook wel een zeker succes mee behaald. Wat het praktische effect daarvan is, valt overigens te bezien. De wereldproductie soja bedraagt 402 miljoen ton. Daarvan wordt circa 166 miljoen ton over de wereldmarkt verhandeld en van de wereldhandel is nog geen 10% namelijk 14 miljoen voor Europa bestemd. Veruit het grootste deel 99 miljoen ton gaat naar China.

Voor een beetje exporteur valt er al snel een mouw aan te passen om Europa te voorzien van op papier ontbossingsvrije soja (en dan zijn we over de definitie van ontbossingsvrije soja begonnen). En waar wij de veestapel in willen krimpen staan in China de lichten op groen voor uitbreiding.

Dilemma's 
Los van wat je vindt van ontbossing, veehouderij en andere thema's die samenhangen met de voedselvoorziening, kan een meer praktische en realistische benadering geen kwaad kunnen. Om terug te grijpen op de grafiek met de tarweproductie in de VS. Halfjaren zeventig moest de productie in de westerse landen omhoog om de wereld volgens de politiek van voedsel te voorzien. En het vervolgens ingezette beleid was niet zonder succes, getuige de boterberg, wijnplas en volle graanschuren in de EU en de 'farm crisis' in de VS in de jaren tachtig. Van grote overschotten was rond de eeuwwisseling al geen sprake meer. Sterker nog Rusland en Oekraïne kwamen begin deze eeuw op als grote graanproducenten. Die landen hebben echter al weer de grootste groei doorgemaakt en nu is het Zuid-Amerika dat in de groeifase zit. En de extra productie uit bijvoorbeeld Brazilië vindt gretig aftrek. Daaruit kunnen we concluderen dat de wereld zit te wachten op extra voedsel en we kunnen een opkomende middenklasse in China of India toch ook niet hun vooruitgang ontzeggen.

Dit wil niet zeggen dat we rücksichtsloos zo maar het Amazonegebied moeten opofferen voor de landbouw. Maar alles laten zo als het is en absoluut niets meer kappen, dat is ook niet echt een optie. Anders gezegd: je kan wel bijvoorbeeld ontbossingsvrije soja willen, maar dan moet je ook een alternatief kunnen bieden. Hoe je het ook went of keert het is een complex vraagstuk waar geen makkelijke antwoorden op zijn, al doen sommige dat anders voorkomen.