De Europese Unie (EU) heeft deze zomer een belasting op Russische kunstmest geïntroduceerd, uit angst dat de grote importvolumes de binnenlandse productie zouden verdringen. Sinds de invoering van de heffing zijn de ureumimporten sterk afgenomen. De vraag is nu wat dit betekent voor de Europese producenten van kunstmest en voor de toekomstige vraag naar gas?
Een EU-heffing op Russische kunstmest, gecombineerd met de volledige invoering van het Carbon border adjustment mechanism (CBAM) vanaf volgend jaar, kan de productie van ammoniak en ureum in Europa weer flink stimuleren. De grote vraag is echter hoe een hogere productie van kunstmest de gasvraag zal beïnvloeden. Volgens een analyse van marktbureau ICIS kan de chemiesector deze winter een kantelpunt bereiken, wat gevolgen kan hebben voor het gasverbruik.
Europese productie krijgt ruimte door druk EU-heffing
De EU-maatregel bestaat uit een heffing van 6,5%, aangevuld met een vaste heffing van €40 per ton voor stikstofkunstmest en €45 per ton voor fosfaatkunstmest. Deze heffingen lopen geleidelijk op tot maximaal €430 per ton in 2028. Tegelijkertijd zal het CBAM vanaf volgend jaar gelden voor koolstofintensieve importproducten uit niet EU-landen, wat de Europese producenten verder ondersteunt.
Sinds de invoering van de heffing zijn de ureumimporten uit Rusland met ongeveer twee derde gedaald, tot net boven 100.000 ton in juli en augustus 2025, vergeleken met recordimporten in juni van dit jaar. Het tarief geldt niet voor ammoniak, dat de grondstof vormt voor ureum, fosfaten en nitraatkunstmest. Importeurs hadden zich vooraf ingedekt met Russische producten, wat de daling in juli verklaart. Het beleid geeft Europese producenten de mogelijkheid hun productie weer op te schalen. Fabrieken in Roemenië en Litouwen hebben hun productie hervat of uitgebreid, vooral nu Europese gasprijzen dalen.
De verwachting is dat lokale producenten in Nederland, Duitsland en andere EU-landen hun capaciteit kunnen benutten, mede dankzij de CBAM. Sinds 2022 overspoelde Russische kunstmest de Europese markt, gestuwd door hoge productiekosten na de energiecrisis. In 2024 leverde Rusland bijvoorbeeld 30% van de Europese ureum- en stikstofkunstmestimporten (4,4 miljoen ton, €1,5 miljard), een stijging ten opzichte van 2023. Russische import was goedkoper dan productie in Europa, waar gasprijzen hoog waren.
Wat betekent dit voor de boer?
Voor de kunstmestmarkt betekent dit dat Europa opnieuw meer afhankelijk wordt van binnenlandse productie, met een prijsniveau dat dichter bij de Europese kostprijs ligt. De goedkopere Russische kunstmest verdwijnt grotendeels uit beeld, waardoor de gemiddelde prijs in Europa waarschijnlijk wat hoger komt te liggen. Beschikbaarheid lijkt daarmee verzekerd, maar tegen een stevigere prijs, iets wat boeren de komende seizoenen zullen merken bij hun inkoop.
Impact op gasvraag
De productie van kunstmest is gasintensief. De daling in gasintensieve productie na de energiecrisis van 2022 zorgde voor een sterk lagere gasvraag van de chemiesector, meer dan 20% onder het langjarig gemiddelde. In oktober 2025 draait de Europese productie op 75% tot 80% van de capaciteit, maar de sector kampt nog met hoge gas- en elektriciteitskosten en overcapaciteit uit China. Het herstel van de productie kan de gasvraag licht opdrijven, vooral nu Europa zich voorbereidt op een toename van LNG-importen. Marktbureau ICIS verwacht dat de industriële gasvraag in West- en Centraal-Europa deze winter (2025/26) licht herstelt met circa 1%, maar dat deze nog steeds iets onder het vijfjarig gemiddelde zal liggen.
De chemiesector bevindt zich structureel nog onder het niveau van 2022, met basischemieproductie die in het tweede kwartaal van 2025 slechts 70% van dat niveau bereikte. ICIS voorspelt echter dat de sector deze winter een kantelpunt bereikt, van een krimp met 1% in 2025 naar een groei met 1% in 2026. Dit herstel is cruciaal voor de verwachte lichte stijging van gasvraag in 2026.
Door de EU-belasting worden Russische exporten vermoedelijk omgeleid via andere markten, zoals de VS, India, China en Brazilië. Rusland heeft de infrastructuur hiervoor. De Russische TOAZ-terminal kan tot 5 miljoen ton ammoniak en ureum per jaar exporteren. Russische exporten naar India stegen in het begin van 2025 met 20%, goed voor 33% van India's totale import.
Nieuwe tarieven en importdrempels
De EU-tarieven omvatten een extra heffing op stikstofkunstmest en fosfaatkunstmest bovenop bestaande tarieven van 6,5%. Van 2026 tot 2028 stijgen de tarieven tot €315 à €430 per ton. Bovendien wordt de hoogste heffing onmiddellijk toegepast als cumulatieve importen bepaalde drempels overschrijden: 2,7 miljoen ton in 2025/26, 1,8 miljoen ton in 2026/27 en 0,9 miljoen ton in 2027/28.