Zaaien akkerbouwers dit najaar massaal tarwe?

Hoofdpunten:

• Korting oogst 2022 bedraagt momenteel €25-€28/ton
• Prijsniveau historisch hoog, ook voor oogstjaar 2022
• Groei EU tarweareaal van 1,5% tot 3% verwacht
• Russische exportbelasting zorgt voor onzekerheid
• Markt kan groei areaal opnemen door hoger verbruik

De Europese prijs van bak- en maaltarwe bevindt zich op het hoogste prijsniveau in 9 jaar tijd. Voor het laatst werd in 2012 met cijfers fors boven de €200 per ton geschreven. Naar verwachting houdt dit niveau het gehele seizoen nog aan. Wacht niet op goedkope tarwe, die komt er niet, durven sommige marktanalisten zelfs te stellen. Genoeg reden om te geloven dat dit najaar meer tarwe ingezaaid gaat worden. De vooruitzichten zijn immers goed.

€25 tot €28 korting
Het septembercontract 2022 op de Matif noteert momenteel rond de €213,50 per ton en die voor levering december €216,25. Daarbij wordt al behoorlijk wat omzet gegenereerd. Het verschil met het decembercontract bedraagt €25 tot €28 per ton en dat is gebruikelijk. Of de huidige prijs te hoog of de futureprijs te laag is, blijkt in de komende 12 maanden, wanneer beide koersen naar elkaar toe groeien.

Kijkend naar het 5-jarig gemiddelde dan zijn bovenstaande prijsniveaus ver bovengemiddeld. Tarwe levering september kun je op de termijnmarkt verhandelen voor ruim €30 boven het gemiddeld prijsniveau van €182,15. Statistisch gezien is het dus een behoorlijk veilige gok om wintertarwe in te zaaien dit najaar. Wat niet in dit zwart-wit vergelijk wordt meegenomen is de kostenstijging. Die trekt een zware wissel op de Europese graanteelt. Alle inputs, van meststoffen en gewasbescherming tot arbeid, energie en mechanisatie is flink in prijs gestegen. Was €180 per ton nog kostendekken 5 jaar geleden, inmiddels is dat misschien wel €234 per ton (+30%). Het huidig prijsniveau is daarmee ineens minder aantrekkelijk, al blijft het een prima mogelijkheid om een deel van de oogst mee in te dekken.

Geen relatie tussen prijs en areaal
Kijken we naar de periode sinds 2008, dan is een correlatie tussen de prijsvorming en het areaal nauwelijks te ontdekken. Daar zijn 2 hoofdredenen voor te noemen. Om te beginnen zijn dat de herfstomstandigheden tijdens het zaaien. Zo pluste het areaal 2014 en 2019 fors. In 2018 hadden we half september te maken met prijzen rond €200 per ton, maar in 2013 waren de tarweprijzen maar matigjes en net gemiddeld. Een droog najaar is vooral de reden waarom meer tarwe is gezaaid. In de EU28 werd voor oogstjaar 2019 zelfs 795.000 hectare meer ingezaaid. Daarmee werd overigens geen record bereikt. In 2015 stond nog mee tarwe in Europa (22,495 miljoen hectare). Het 5-jarig gemiddelde bedraagt 21,644 miljoen hectare).

Dan de andere hoofdreden. Die draait om keuzes. Welke opties heeft de akkerbouwer? Voor 2017 waren tarwe, koolzaad en suikerbieten in Europa belangrijke teelten. Beide hebben het moeilijk. Het koolzaadareaal kelderde door moeizame jaren. Mede door het verdwijnen van de essentiële zaadcoating met neonicotinoïden. Ook bij suikerbieten speelt dat een rol. In de post-quotum periode vanaf 2018 fluctueert het areaal veel meer, wat zichtbaar is in de oppervlakte tarwe. In Noordwest-Europa knabbelen teelten als fritesaardappelen en uien ook aan het areaal.

Zaaiseizoen leidend
Nog veel meer factoren spelen een rol in de totstandkoming van het areaal. Uiteindelijk speelt de prijsvorming op zichzelf een relatief kleine rol. De grootste factor blijft het zaaiseizoen dat van pakweg half september tot eind oktober loopt. Is het weer dan goed – en kunnen de werkzaamheden vlot verlopen – dan staat niets een fors groter areaal in de weg. Daarbij speelt mee dat de prijsvorming van andere gewassen ook in de lift zit. Afgezien van vruchtrotatie kijkt de akkerbouwer ook naar teeltrisico's. Bij suikerbieten of aardappelen zijn die groter dan bij graan. Ook dat speelt een rol.

De EU exporteert een vijfde van alle tarwe wereldwijd. Absolute leider op het wereldtoneel is Rusland. Het tarwe-areaal bereikte voor seizoen 2020-21 een recordomvang. Toch leverde dat geen opbrengst op van hetzelfde formaat. Hoofdzakelijk door droogte. Het gewas heeft een extra risico voor bedrijven in het land dankzij de variabele exportbelasting. Die blijft van kracht en is in het leven geroepen om de prijsstijgingen van voedsel een halt toe te roepen. Vooralsnog is dat niet gebeurd en ook de uitvoer van tarwe is niet verminderd door de prijsstijging. Analisten verwachten dat later dit seizoen de belasting tot wel $75 per ton op kan lopen voor tarwe.

Minder Russische tarwe?
De voorwaarden voor de exportbelasting – een regelrechte ingreep vanuit het Kremlin – kunnen weleens verder aangescherpt gaan worden wanneer de prijzen van brood, pasta en andere producten in de Russische supermarkten blijven stijgen. Bovendien speelt de handel zeer kort op de bal. Vanwege de variabele prijsvorming, die wekelijks bekend wordt gemaakt, wordt niet meer gekocht dan absoluut noodzakelijk. Dat maakt het voor telers risicovol. Omdat de prijs van oliehoudende zaden als zonnebloemen en sojabonen, maar ook korrelmaïs, eveneens goed zijn hebben ze een keuze. De kans is daarom groot dat akkerbouwers minder tarwe zaaien dit najaar of volgend voorjaar. Ook in andere landen, als Oekraïne, Canada en de VS, is het interessant om bovenstaande gewassen te kiezen.

In Europa spelen vooral koolzaad en suikerbieten een belangrijke rol. Ondanks een betere marktprijs voor suiker en iets hogere contractprijzen kiezen akkerbouwers liever voor graan. Koolzaad maakt wel duidelijk een (voorzichtige) opmars en heeft de bodem bereikt qua areaal. Bij de huidige prijzen boven €500 per ton en €487,50 voor levering november is daar een concurrerend saldo mee te maken. Het gewas heeft een redelijk tot goede start gehad vanwege voldoende vocht.

Tot 3% areaaltoename
Dan terug naar de hamvraag: Wat doet het tarweareaal? Een stijging is – bij normale weersomstandigheden – onvermijdelijk. Naar schatting is een toename van 250.000 tot 750.000 (+1,5% tot 3%) hectare extra tarwe te realiseren in de EU27 + het VK. De waarheid ligt waarschijnlijk tussen die 2 getallen. Is de markt daarmee verzadigd? Zeker niet. Uiteindelijk zijn het de groeiomstandigheden die de opbrengst en kwaliteit bepalen. Dankzij een positieve marktstemming voor alle graangewassen staat de Europese akkerbouw er gemiddeld beter voor. Nemen we de kostenstijgingen, verhoogde weerrisico's en nieuwe regelgeving mee, dan blijven ook de huidige vooruitzichten mager. Tarwe vervult nog steeds een spilfunctie en het biedt een basis voor andere teelten om op voort te borduren.