De boer is troef in stadstaat Nederland

Het aantal boerenbedrijven in Nederland halveert elke 25 jaar. Tot voor kort bleven de dieraantallen redelijk op peil, doordat een stoppende boer vaak werd overgenomen door 'de buurman'. Het model van schaalvergroting loopt echter rap tegen zijn grenzen aan, waarmee agrarische toeleveranciers en afnemers worden gedwongen om te anticiperen op krimp.

Veevoerbedrijven, melkverwerkers en ook slachterijen hebben in de afgelopen decennia indrukwekkende productieapparaten opgetuigd, waar kosten nog moeite voor werden gespaard. Maar niet alles is goud wat er blinkt. Het roestvrijstaal in de fabrieken is gebaseerd op de huidige omvang van de agrarische sector en op dit punt wringt de schoen: de dieraantallen staan onder druk. Vooral de veehouderijsectoren zitten in hun maag met het slepende stikstofdossier, dat linksom of rechtsom leidt tot een krimp van de veestapel. En los van het stikstofbeleid is het nog maar de vraag of er voldoende opvolgers zijn om de vergrijzing in de sector op te vangen.

Vergrijzing
Volgens een onderzoek van Agridirect had de gemiddelde Nederlandse boer eind 2022 de leeftijd van 58 jaar. In principe boer je dan nog zo'n 10 jaar door om vervolgens de laarzen aan de wilgen te hangen of de boel over te dragen. Die overname is lang niet vanzelfsprekend. Melkveebedrijven hebben op papier de meeste opvolgers voorhanden, maar ook dan gaat het om slechts 61%. De verwerkende zuivelindustrie en toeleverende voerbedrijven zien de bui al hangen en proberen met man en macht de blijvende boer aan zich te binden om te voorkomen dat het werk straks opdroogt. 

De tijden dat melkverwerkers een ledenstop hanteerden, ligt alweer even achter ons. Sterker nog: de jacht op de boer is de afgelopen jaren in alle hevigheid losgebarsten. Bij vrijwel iedere melkverwerker in Nederland staat de deur voor nieuwe leden of leveranciers wagenwijd open. Van Farmel tot FrieslandCampina en alle smaken daar omheen. Ook een Duitse partij collecteert sinds kort melk in ons land, terwijl Nederlandse melkverwerkers zich op hun beurt op Duitsland en België oriënteren. In stadstaat Nederland is het blijvende melkveebedrijf een gewild object geworden.

Driehoek Londen, Parijs en Berlijn
Of het in ons land ook goed boeren blijf, is natuurlijk een tweede. De steeds strengere wet- en regelgeving zijn een punt van zorg, net als de hoge prijzen voor landbouwgrond. Zeker voor de niet grondgebonden melkveehouders is dit een sta-in-de-weg in de bedrijfsontwikkeling. Het buitenland blijft daardoor lonken, al moet je je wel afvragen of het gras daar ook daadwerkelijk groener is. Vaak wordt naar Canada gekeken als het Walhalla voor melkveehouders. Met een bijna oneindig landbouwareaal is het ongetwijfeld goed boeren, maar dit voordeel heeft ook een groot nadeel in zich. Je zit ver bij de afzetmarkt vandaan. Dit in tegenstelling tot Nederland; dat middenin de welvarende driehoek Londen, Parijs en Berlijn ligt, waar zuivel verankerd zit in de eetcultuur. Met andere woorden: de consument zit om de hoek. Niet geheel onbelangrijk in tijden dat transportafstanden onder vuur liggen en lokale productie steeds meer wordt gewaardeerd.  

Industrie is kwetsbaar
Bij de economische wetten van vraag en aanbod bepaalt de mate van schaarste de prijs. Die laten zich ook gelden op de zuivelmarkt. In 2022 steeg de melkprijs onverwacht door tot boven €60 per 100 kilo, terwijl €50 in het verleden al als niet haalbaar werd geacht. Schaarste bleek het toverwoord. Ondertussen wordt €40 als een teleurstellend niveau gezien, mede ook doordat de kosteninflatie zich laat gelden. Verwerkers kunnen zich een matige melkprijs niet meer permitteren, want dit leidt onherroepelijk tot een uitstroom van leveranciers. Andersom geldt dit principe bij voerbedrijven, waar de marges onder druk staan om klantenverlies tegen te gaan. Niet zozeer een individuele boer, maar met name de verwerkende en toeleverende industrie is dus kwetsbaar bij een krimpende veestapel. Dit maakt de blijvende boer tot een gewilde troefkaart die erfbetreders maar wat graag in de pocket hebben om het spel te kunnen blijven spelen. 

Deze column is geschreven in aanloop naar de Rundvee & Mechanisatie vakdagen in Hardenberg die plaatsvinden op 24, 25 en 26 oktober. Boerenbusiness is als mediapartner aan dit event verbonden. Op dinsdag 24 oktober om 17:00 uur organiseert Boerenbusiness een live-podcast in de Klepperzaal met als thema: 'Nederland zuivelland in 2035'. Samen met hoofdredacteur Eric de Lijster gaat Wouter Baan dan hierover in gesprek met Arjan Schimmel (voorzitter ZuivelNL), Rik Loeters (directeur Trigona Dairy Trade en voorman BBB-Gelderland) en Marijn Dekkers (sectormanager melkveehouderij bij Rabobank). 

Wouter Baan

Wouter Baan is hoofdredacteur van Boerenbusiness en Foodbusiness. Hij volgt daarnaast de grondstofmarkten op de voet en heeft hierbij de focus op dierlijke eiwitten als zuivel en vlees. Daarbij interviewt hij op regelmatige basis kopstukken uit de agrarische sector en de foodwereld.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.