Vorige week was Mario Draghi, president van de Europese Centrale Bank (ECB), in Nederland. Hij bracht een bezoek aan de Tweede Kamer, waar financieel woordvoerders hem ondervroegen over het beleid van de ECB en de negatieve gevolgen ervan. Denk daarbij aan het feit dat sparen tegenwoordig een verliesgevende activiteit is en pensioenen uitgehold worden.
Die bijeenkomst, specifiek het deel waarbij Draghi aan het woord is geweest, is wellicht het beste met 2 woorden te omschrijven: 'vertrouw ons'. We moeten vertrouwen hebben in de ECB. De bank doet wat nodig is en de bank stopt op het juiste moment om te voorkomen dat negatieve effecten gaan overheersen.
De ervaringen met de ECB en de recente ervaringen met de centrale banken in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk vertellen een heel ander verhaal. Een verhaal met veel gevolgen voor de rentestanden.
Bank of England
Laten we beginnen met de laatstgenoemde, de Bank of England uit Londen. Die bank heeft de wettelijke taak om ervoor te zorgen dat de inflatie op de middellange termijn (ongeveer 2 jaar) op 2 procent uitkomt. Het is bijvoorbeeld niet de taak van de bank om de werkloosheid te verlagen. Als uit de voorspellingen van de bank blijkt dat de inflatie op de middellange termijn te hoog of te laag zal uitkomen, dan zou de bank de rente moeten verhogen of verlagen om haar doelstelling te halen.
De Britse inflatie bedraagt momenteel 2,7 procent. Dat is te hoog, maar wat echt relevant is, voor het rentebeleid in het Verenigd Koninkrijk, is wat de centrale bank verwacht over de inflatieontwikkeling in de komende jaren. En daarover zegt de bank dat de inflatie de komende 3 jaar ver boven de 2 procent zal uitkomen. Toch besloot het rentecomité van de bank om (met 7 stemmen voor en 1 stem tegen) de officiële rente, met 0,25 procent, ongewijzigd te houden.
De VS en het VK als voorbeelden
Waarom werd die rente ongewijzigd gehouden? Omdat de bank die hoge inflatie wijt aan het zwakkere pond en omdat het rentecomité een balans moet vinden tussen snelheid, waarmee het de inflatie laat terugkeren naar het streefpercentage en de steun die het comité met het beleid geeft aan de arbeidsmarkt. De inflatie proberen te verlagen, gaat ten koste van de werkgelegenheid.
Strikt genomen breekt de Britse centrale bank daarmee de wet waar de bank zich aan zou moeten houden. De wetgever heeft de bank de opdracht gegeven om de inflatie op 2 procent te houden en niet om een balans te zoeken tussen met enige steun voor de arbeidsmarkt of het streven naar een bepaald werkloosheidspercentage.
Aan de andere kant van de oceaan zien we iets soortgelijks. De Fed heeft een wat uitgebreidere taak dan haar Britse en Europese zusterinstelling. De Amerikaanse centrale bank heeft namelijk zowel de taak om voor een lage inflatie (ongeveer 2 procent prijsstijging per jaar) te zorgen als voor optimale werkgelegenheid te zorgen. Dit laatste komt neer op een werkloosheidspercentage van om en nabij de 5,5 procent.
Toen de Fed de rente verlaagde naar 0 procent en op grote schaal staatsobligaties begon op te kopen (kwantitatieve verruiming), lag de inflatie onder de 0 procent en was de werkloosheid ongeveer 10 procent. Inmiddels vinden we de werkloosheid in de Verenigde Staten op 4,7 procent en de inflatie op circa 2 procent.
Kortom: het is de hoogste tijd voor de Fed om het opkopen van staatsobligaties te beëindigen en de officiële rente te normaliseren. Dat eerste is ook gebeurd. De Fed heeft ervoor gekozen om te stoppen met het opkopen van staatsobligaties. Hoewel, de rente en de aflossingen (van de eerder gekochte staatsobligaties) nog steeds worden gebruikt om nieuw schatkistpapier van de Amerikaanse overheid te kopen. Feitelijk is het beleid van kwantitatieve verruiming dus nog steeds gaande, alleen op veel kleinere schaal.
Hogere rentes in de toekomst
Het tweede element: het normaliseren van de officiële rente, blijft echter ver weg. De bank heeft die rente weliswaar verhoogd, maar wel tergend langzaam. In ieder geval veel langzamer dan toen ze die ging verlagen. En alles wijst erop dat geld lenen duurder maken in de toekomst ook heel langzaam verder zal gaan.
Tot slot is er nog de ECB. Die bank moet zorgen voor een inflatiepercentage van onder, maar dicht bij de 2 procent per jaar. Toen de bank begon met het massaal opkopen van staats- en bedrijfsobligaties, in de eurozone, lag de inflatie iets onder de 0 procent en was het recessiegevaar er groot. Inmiddels vinden we de jaarlijkse inflatie in de eurolanden op 1,9 procent en de economische groei is sinds het begin van 2015 hoger dan die in de Verenigde Staten. Toch houdt de ECB de officiële rente op 0 procent en zegt de bank dat die rente de komende tijd nog verder omlaag kan gaan.
Die inflatie van 2 procent (die volgens de ECB-economen de komende 2 jaren in de buurt van 2 procent zal blijven) bagatelliseert de bank door te zeggen dat de inflatie helemaal niet zo hoog is (als de prijzen uit voedsel en energie eruit zijn gehaald). Alsof dat voor de gewone man, waarvoor de ECB werkt, iets uitmaakt. Prijsstijgingen zijn tenslotte prijsstijgingen. Ongeacht waardoor die worden veroorzaakt, zijn kosten van levensonderhoud klimmen omhoog.
Waarom is dit alles van belang?
Enerzijds omdat het veel zegt over het beleid dat we kunnen verwachten en anderzijds omdat het nogal wat inzicht verschaft in het te verwachten beleid in de eurozone. Doorgaans geldt namelijk dat de Europese rentes de Amerikaanse volgen, vaak met een vertraging en soms met een vertraging van enkele jaren.
Ditzelfde geldt voor het beleid van de ECB en dat van de Fed. Concreet houdt dat in dat de rentestanden in de eurozone voorlopig laag zullen blijven, maar dat ergens in een niet heel verre toekomst een omslagpunt zal worden bereikt. In eerste instantie zullen dan de langetermijnrentes omhoog kunnen spuiten. Het wordt ondertussen zeer belangrijk om de ontwikkelingen in de gaten te houden, anders kan men het omslagpunt niet aan zien komen.