Analyse Stikstof
Plots is gedwongen verkoop niet meer uitgesloten
Liefst 4 rapporten werden vlak voor het weekend (19 maart) gepubliceerd om het nieuwe kabinet handvaten te bieden voor zijn stikstofbeleid. Het stevig inkrimpen van de rundveestapel is volgens deze overheidsnotities niet te voorkomen. De grootste krimp van het aantal dieren waarvoor een scenario is gemaakt gaat uit van 30% in 2030. Al dan niet gedwongen.
De zogeheten Verkenningen die zijn gepubliceerd, misten hun doel niet vlak voor de start van de formatie. Door deze adviezen van topambtenaren van de Rijksoverheid lijkt bij de aanstaande formatie niet meer de vraag centraal te staan of de Nederlandse veestapel moet worden ingekrompen. Duidelijk wordt voorgesorteerd op de vragen hoe snel en hoe hard de veestapel moet krimpen en of dit op vrijwillige basis kan plaatsvinden.
Dat de VVD, D66 en CDA weer samen een coalitie proberen te smeden (aangevuld met een of meer andere partijen) ligt voor de hand. D66 is voor halvering van de veestapel, maar zet wel in op vrijwilligheid. VVD en CDA hebben er nog geen percentage op willen plakken. Zowel VVD-leider Mark Rutte als CDA-voorman Wopke Hoekstra zeiden in de campagne voor de verkiezingen dat een halvering van de veestapel er niet in zit. Rutte noemde dit zelfs 'belachelijk'.
In het verkiezingsprogramma van de VVD staat dat inkrimping van de veestapel geen doel is. Krimp via een achterdeur, bijvoorbeeld door een generieke inperking van fosfaat- of dierenrechten, zegt de partij te willen voorkomen. Zowel het CDA als de VVD zien veel in technische maatregelen op veebedrijven om de uitstoot te beperken.
In de 4 rapporten wordt meegenomen dat veel boeren er, bijvoorbeeld door een gebrek aan een opvolger, zelf mee willen stoppen. Maar onteigening wordt niet geschuwd als een van de middelen om piekbelasters uit te kopen. Een van de rapporten (Normeren en beprijzen van stikstofemissies) heeft zich als taak gesteld te zoeken naar mogelijkheden om de stikstofemissie te reduceren met 30, 50 en 70% in 2030 ten opzichte van 2018. Dat is 5 jaar eerder dan wat in de Stikstofwet is afgesproken. De wet gaat uit van 50% minder uitstoot in 2035.
Bij de laatste 2 pakketten is een grootschalige opkoopregeling opgenomen, vooral voor melkveebedrijven. De potentie van technische maatregelen - wat VVD en CDA graag zien - schiet volgens de samenstellers voorlopig tekort om reductiepercentages van 50% of 70% van ammoniak te behalen. In het meest ambitieuze scenario gaat het rapport uit van een krimp van de veestapel van 30% in 2030.
Vrijwillige stoppers
Krimp van de veestapel hoeft door het grote aantal stoppers niet noodzakelijkerwijs ten koste te gaan van de groep boeren die door willen gaan, aldus de ambtenaren. "In de meeste studies wordt ervan uitgegaan dat de komende tien jaar 30 tot 40% van de agrarische bedrijven stoppen." Volgens de ambtenaren is om krimp te realiseren wel gericht beleid nodig, zodat dat de productieruimte die vrijkomt niet helemaal wordt overgenomen door de bedrijven die blijven.
De ambtenaren schetsen 3 instrumenten die mogelijk kunnen worden ingezet voor een krimp van de veestapel. Het eerste is het afromen van dierrechten (pluimvee en varkens) en fosfaatrechten (melkvee). Het tweede instrument is het beprijzen van stalemissies via een ammoniak-heffing of -rechtensysteem. Het derde instrument is een grootschalige opkoopregeling, met name gericht op melkveehouders zonder opvolger.
Gedwongen verkoop
Om er zeker van te zijn dat de krimp er komt, is verplichte opkoop volgens de ambtenaren de beste optie. Ook het korten van productierechten biedt volgens hen mogelijkheden, hoewel de Meststoffenwet dan moet worden gewijzigd en afstemming met de EU is vereist.
Een regionale norm instellen voor het aantal veebedrijven dat moet stoppen is mogelijk, maar dat is duurder dan gerichte opkoop, stellen de ambtenaren. "Beëindiging van specifieke piekbelasters kan door middel van vrijwillige uitkoop of via meer verplichtende instrumenten zoals onteigening." Bij alle vormen van bedrijfsbeëindiging moet de overheid compensatie betalen, aldus de ambtenaren.
Wetenschappelijke en politieke agenda
In de langetermijnverkenning 'Stikstofruimte voor de toekomst' staat dat de bestaande technieken, zoals het met water verdunnen of dieper injecteren van mest, niet voldoende effect hebben. De ontwikkeling van effectievere technieken, zoals de scheiding van mest en urine, zijn nog niet rendabel en gaan niet snel genoeg. Het advies is om innovaties te blijven stimuleren, maar er wordt ook opgemerkt dat het een lange weg is. "Onderzoek naar verdieping en verbreding in de landbouw ten behoeve van een nieuw verdienvermogen met bijpassende verdienmodellen is van belang."
De ambtenaren adviseren een wetenschappelijke en politieke agenda op te stellen waarin de belangrijkste onderwerpen die om nader onderzoek vragen in nationaal en internationaal verband aan de orde kunnen worden gesteld. Zo moet voldoende wetenschappelijke informatie beschikbaar komen 'voor verantwoorde besluitvorming over het al dan niet aanpassen van de gestelde (tussen)doelen en maatregelen'.
Te veel macht voor ambtenaren
De Nederlandse Melkveehouders Vakbond (NMV) is geschokt over de publicaties. "Dit verkennende rapport kwam naar buiten onder leiding van ambtenaren van Schouten en was getimed vlak na de verkiezingen. Kennelijk krijgen ambtenaren te veel macht, om wensen uit verkiezingsprogramma's op kosten van de samenleving richting te geven. Zij realiseren dit door middel van zwakke, niet wetenschappelijk onafhankelijke simulatiemodellen en onhaalbare doelen", aldus de NMV.
Linda van Eekeres
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
