Mogen we 2018 met 1976 vergelijken?

Op de EEX termijnmarkt was het vorig jaar (maandag 19 juni 2017) 'bijltjesdag'. De slotkoers bereikte destijds €20,40 voor het aprilcontract, om daags erna €2,50 te verliezen. Aan het einde van week 25 was er nog €15,90 over en begin juli was dat nog €14,60.

Richting kiezen
Dit punt zijn we inmiddels voorbij, want dinsdag 19 juni noteerde het aprilcontract €16,90. Week 26 start wederom hoger met €17,40. Het betreft voor de volle 100% een weermarkt, die medio juli richting kiest. In 2017 was het regen dat roet in het eten gooide, maar vooralsnog ziet het er daar dit seizoen nog niet naar uit. Tot half juli wordt een weertype verwachting met nauwelijks neerslag.

(Tekst gaat verder onder de grafiek)Medio juli kiest de termijnmarkt historisch gezien een richting boven of onder de €15.

Met een droge en zonnige week in het vooruitzicht, waarin het plaatselijk 30 graden of warmer kan worden, gaat de grafiek van het neerslagtekort voor het eerst dit seizoen de lijn van de 5% droogste jaren snijden. Het loopt daarmee parallel aan recordjaar 1976. Is een vergelijking met dat jaar te maken? Dit jaar staat niet alleen in het collectief agrarisch geheugen gegrift vanwege het gebrek aan neerslag, maar ook de daarbij behorende torenhoge productprijzen spreken tot de verbeelding. De akkerbouwers kunnen wel een opkikker gebruiken.

Vergelijkingen tussen 1976 en 2018:
1. Verloop termijnmarkt
1976: Een extreem nat najaar in 1975 werd gevolg door een laat voorjaar. 1976 begon niet zo droog. Er werden Kamervragen gesteld naar aanleiding van de koers op de termijnmarkt in Amsterdam en groothandelsbeurs in Rotterdam. De Agrarische Termijnmarkt Amsterdam noteerde in maart 85,50 gulden per 100 kilo voor het aprilcontract Bintje, omgerekend €38,80. In Rotterdam werd €38 per 100 kilo Bintjes betaald. Op het hoogtepunt (4 mei) was het contract opgelopen tot 185 gulden (€83,50). Minister Lubbers (Economische Zaken) riep op 31 maart een 'Prijzenbeschikking consumptieaardappelen' in het leven die de maximumprijs vastzette.

2018: De termijnmarkt, afwikkeling april 2018, schommelde in maart van dit jaar rond de €5 na een recordoogst vorig jaar. Pas na de start van het aprilcontract voor 2019 en een moeizaam voorjaar begon de koers voor de nieuwe oogst echt op gang te komen.

2. Vergelijking opbrengst
1976: Oogst 1976 werd door het CBS geraamd op 2,158 miljoen kilo. Het areaal consumptieaardappelen bedroeg 89.000 hectare. De hectareopbrengst werd geschat op 26 ton per hectare, een daling van 13% met 1975 en 20% onder het 5-jarig gemiddelde. Nog belangrijker is het aandeel oude oogst. De markt was er een van grote krapte.

2018: De meest recente NEPG-cijfers komen op een oogstverwachting van 3,862 miljoen ton. Daar hoort een areaal bij van 75.000 hectare. De hogere opbrengst komt voort uit de gemiddelde opbrengst. Het 5-jarig gemiddelde bedraagt 51,4 ton per hectare. Echter, in een droog jaar (zoals 2016) wordt dat al snel verlaagd naar 42 ton per hectare. Het grootste nadeel van de markt nu is de 'erfenis' van vorig jaar. Een recordoogst die lang doorklinkt in de markt en waar fabrieken maximaal gebruik van trachten te maken.

3. Verschil in afzet
1976: Niet alleen ligt het totale consumptieaardappelvolume vandaag de dag 1,7 miljoen ton hoger, ook de afzet toont een wereld van verschil. In 1976 werd 50% van alle aardappelen in de vrije markt afgezet (met behulp van de termijnmarkt), de groothandelsmarkt of andere verkoopkanalen. Participatieovereenkomsten en aardappelpools waren goed voor 40% van het afgezette volume. Slechts 10% werd afgezet op basis van een vast-prijscontract.

2018: De afzetbalans anno nu is geheel opnieuw vormgegeven. De actuele cijfers ontbreken. Uit onderzoek van DCA in 2014 bleek dat 86% van 700 ondervraagde consumptieaardappeltelers met vast-prijscontracten werkte en 14% koos voor andere afzetvormen. Van deze groep kiest meer dan 80% voor een pool jaar na jaar. Slechts 8% gaat voor een volledig vrije afzet. In 42 jaar van 50% vrije teelt naar slechts 8%!

Conclusie
In veel opzichten was 1976 niet eens bijzonder te noemen. Qua neerslag staat het op plek 4 van de droogste jaren en qua zonuren en temperatuur staat het niet in de top 10. Vooral de lente van 1976 was zonnig, droog en heet, net als in 2018. Juli en augustus waren eveneens warm met 10 tropische dagen. Of dit jaar eveneens een grotdroge en hete zomer volgt, blijft afwachten.

Wat de aardappelmarkt in 1975 en 1976 zo extreem deed bewegen, was vooral de situatie in het buitenland. Daar is niets aan veranderd in 4 decennia. De situatie in Noordwest-Europa is essentieel. In België is het eveneens zeer droog. Het neerslagtekort in Vlaanderen varieert van 110 tot 190 millimeter, vergelijkbaar met Nederland. Ook in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Polen is het droog. Komt daar aanhoudende droogte bij in Frankrijk, dan kan het dus weleens zeer spannend worden.