Omtzigts ministersplannen lonken na landbouwdebat

Het is natuurlijk mogelijk dat zes uur achtereen debatteren de concentratie niet bevordert, maar ervaren ministers moeten toch kunnen putten uit hun dossierkennis en ook weten wat het is om een consistente lijn van betoog aan te houden. Woensdag kwamen die zaken evenwel niet uit de verf.

Buurmans rechten?
Minister Van der Wal schoof zichzelf flink wat complimenten toe voor haar inspanningen op het stikstofdossier, inclusief haar inzet voor de PAS-melders, maar kwam er toch bij uit dat ze 'nooit had gezegd' dat ze dit dossier wel even zou oplossen. NSC-Kamerlid Rosanne Hertzberger vroeg hoe het kwam dat boeren geen stikstofruimte kunnen krijgen, zelfs niet met overheidshulp en -toezeggingen, terwijl Schiphol daar, ondanks een veel grotere behoefte, wel in slaagt. Partijgenoot Thom van Campen was vriendelijker, maar wilde weten waarom boeren niet kunnen salderen als bijvoorbeeld een buurman stopt en er komt emissieruimte vrij. Dan zou de blijver toch wel een deel van die ruimte kunnen krijgen, al was het alleen maar om PAS-melder-af te zijn. Dit laatste kan volgens Van der Wal gewoon niet en bij Schiphol zou het gewoon gaan om 'een technische afweging', waarbij deze toch kon salderen.

Stomheid in Kamer
Misschien nog gekker was dat de Kamer het daarbij liet. Tenzij ze met stomheid was geslagen door zo'n antwoord. Ondertussen gaat de Schiphol Group ongeremd door. Ook voor Rotterdam Airport is emissieruimte van boeren bijgekocht, zo melden diverse media, en ook dat gaat de politiek goedvinden.

Van der Wal zei ook nog dat ze alles wist over de stikstofproblematiek, maar na een gericht vraagje daarover ontwaarde ze toch spontaan een zwart gat. De liefhebber kan het controleren op de website van de Tweede Kamer, maar moet wel de tijd nemen en zich niet gaan ergeren.  

Consistentieprobleem
Adema bracht het er niet heel veel beter van af, maar bij hem zit het probleem meer in de consistentie ten opzichte van eerdere debatten. Bij hem ging het natuurlijk om de mestproblematiek en de derogatieperikelen. Adema herhaalde nog eens dat hij niet anders kon dan hij gedaan had. Bij de Europese Commissie zit geen ruimte, aldus de demissionaire landbouwminister. Bovendien zou het nu niet zozeer gaan om mestplaatsingsruimte, veedichtheid of grondgebondenheid, maar waterkwaliteit.

Regelmatig wekken Adema en Van der Wal de indruk dat ze een ambtelijke tekst oplezen, die ze zichzelf niet eigen hebben gemaakt en waar ze eigen regie over missen. Nu gaat het ook om ingewikkelde dossiers, maar waar is de politieke invloed?

NV-gebieden en CDM
Het waterkwaliteitsprobleem waar Adema op doelde, lijkt onderdeel van een pakket zelf gevraagde extra maatregelen binnen het derogatieverzoek. Daarin gold namelijk een taakstelling voor nutriëntenvervuilde (NV) gebieden, waarover onder meer de Commissie Deskundigen Mestproblematiek (CDM, die een probleem heeft met de uitspoelingsgevoeligheid van mest) en kennelijk niet 'gewone' waterkwaliteitsdeskundigen moesten oordelen.

Geen onderbouwing
Voorzitter Gerard Velthof van de CDM zei in een technische briefing in de Tweede Kamer overigens dat zijn commissie aan Sinkevicius heeft voorgesteld om de 170 kilo grens voor stikstof uit dierlijke mest in de Nitraatrichtlijn te schrappen. De Commissie heeft daar niet op gereageerd.
Voor de 170 kilo-grens is bij de opstelling van de Nitraatrichtlijn overigens geen onderbouwing gemaakt. Het was het resultaat van politiek handjeklap, zo blijkt uit oude stukken.

45 jaar oude middelvoorschriften
Waterkwaliteit is uiteindelijk wel het doel waar met de bijna 45 jaar oude Nitraatrichlijn op wordt gemikt, maar in die richtlijn staat niet dat er niets aan de hand is, zolang de grens van 50 milligram nitraat in het grondwater niet wordt overschreden. In de richtlijn zijn precies omschreven middelvoorschriften opgenomen om het gestelde doel te bereiken voor kwetsbare gebieden. Daar kan van worden afgeweken (vandaar de naam derogatie) in overleg met de Commissie en de EU-lidstaten. Dat is jarenlang gelukt, omdat Nederland overtuigende onderbouwingen kon leveren. Onder de laatste twee kabinetten-Rutte is het proces fout gelopen doordat er opeens aan allerlei onderliggende data werd gesleuteld, de focus op de inzet veranderde en doordat bijvoorbeeld misrekeningen zijn gemaakt. 

Staghouwers kluwen
Een duidelijk voorbeeld daarvan was het eerste bezoek van voormalig minister Henk Staghouwer aan de Europese Commissie. Volgens openbaar gemaakte (WOO) stukken bood hij aan om het mestprobleem op te lossen via een integrale aanpak van het dossier. Dat was misschien wel in lijn met de nieuwe inzet van Rutte-IV, en ambtelijk gedragen, om het stikstof- en boerenprobleem eens en voor altijd op te lossen, maar het getuigde bepaald niet van doordenking en kennis van het dossier. Door alles aan alles te koppelen, werd het ingewikkelde dossier nog meer een kluwen dan het was. Gewoon inzetten op voldoen aan de eisen van de Nitraatrichtlijn, inclusief een derogatie, was simpeler geweest. Niet meer heel Nederland aan te wijzen als kwetsbaar gebied had nog meer geholpen (en volgens waterkwaliteitsdata kan het ook), maar dat paste wellicht niet in het kabinetsbeleid.

Met oude of nieuwe ploeg
De formerende partijen buigen zich naar het schijnt over de optie van een graslandderogatie, in combinatie met een beperkte reductie van het aantal koeien. De vraag is nog wanneer deze optie in Brussel moet worden voorgelegd: nu als snel, met Adema en zijn oude ambtelijke team, of moet worden gewacht op een nieuw kabinet en een nieuwe ploeg onderhandelaars. Het is overigens niet de enige optie. Een groep boeren die deze week naar Brussel ging om van Eurocommissaris Sinkevicius zelf te horen hoe het zit met de nitraateisen, kreeg te horen dat er nog heel veel mogelijk is qua maatregelen. Wellicht meer dan Adema heeft verteld. Zou het daarom zijn dat de bewindsman deze week opeens een groot pakket documenten openbaar maakte, waar sommige speurders al maanden tevergeefs om hadden gevraagd?

Documentendump
Nederland heeft wel de neiging om steeds op te eigen manier te willen voldoen aan Europese eisen. Dat kan een deel van het probleem zijn, maar de Europese Commissie is ook geen politiek neutrale speler. Je hoeft daarvoor alleen maar te kijken naar de opkomst en ondergang van de Green Deal. Trekjes van die beleidsinzet hebben ook de nitraatdiscussie beïnvloed en doen dat misschien nog wel. Niet alleen Nederland heeft een probleem met de laatste derogatie. Ierland heeft het zelfs opgegeven om nog weer een nieuwe derogatie te vragen, tot grote ontevredenheid van boeren en zuivelsector daar. De huidige Ierse regering is evenwel ook bepaald niet conservatief.

Duur Renure
Na een aantal weken wachten, worden langzamerhand ook de contouren zichtbaar van de Renure-voorstellen. Daarmee gaat ook een beetje glans af van de plannen. Het was al duidelijk dat de bewerking van mest tot wettelijk toepasbare kunstmestvervangers niet echt goedkoop zou worden, nu blijkt ook dat de Commissie de kraan voor de bewerking van mest maar beperkt open wil zetten. Zo worden regionale plafonds voorgesteld en ook een maximum gebruik van 100 kilo per hectare. Er is goed om gelobbyd. In de Nitraatrichtlijn is ook altijd al een eigen ruimte gereserveerd voor kunstmestgebruik, terwijl nooit echt vergelijkende studies zijn verricht over werkzaamheid, uitspoelingsgevoeligheid en totale milieu-impact. Wel heeft het Europarlement nog de mogelijkheid om hier aan te sleutelen, zoals ook de Europese Milieuraad dat kan doen.