Interview Mark Jolink
‘Ook met patent toegang tot beschermd zaad’
Eerder dit jaar stemde het Europees Parlement in met een voorstel om sommige genetisch aangepaste planten aan een minder strenge toelatingsprocedure te onderwerpen. Tegelijkertijd wil het wel volledig verbieden dat bedrijven planten kunnen patenteren. Daarmee wordt het kind met het badwater weggegooid, denkt octrooigemachtigde Mark Jolink. "Het risico is dat innovaties uitblijven en niet beschikbaar komen voor Europese boeren. Ook met een patent op planten blijven boeren toegang houden tot beschermde zaden."
In februari van dit jaar was er zowel goed als minder goed nieuws voor de plantveredelingssector. Het Europees Parlement bereikte een meerderheid voor een voorstel om nieuwe nauwkeurige veredelingstechnieken (zoals Crispr-Cas) niet langer aan een zeer strenge en complexe toelatingsprocedure te onderwerpen. Goed nieuws, vonden veel betrokken partijen. Tegelijkertijd werd door het Parlement ook ingestemd met een bepaling dat bedrijven deze ingebrachte (kleine) genaanpassingen niet mogen patenteren. Dat zet een rem op de investeringsbereidheid bij veredelaars, denkt ook Mark Jolink. Hij is octrooigemachtigde en werkzaam bij EP&C Patent Attorneys en studeerde onder andere bioprocestechnologie aan de Wageningen Universiteit. "Patentbescherming is juist bedoeld om je investeringen terug te verdienen."
Het Europees Parlement is positief. Goed nieuws zou je zeggen.
"Dat klopt zeker. Technieken als Crispr-Cas kunnen zo soepeler worden toegelaten binnen de EU. Let wel: het gaat om het doen van kleine 'aanpassingen'. Ingrijpende transgene veredeling (hele genen inbrengen in plaats van delen) blijft onder zeer strenge controle staan. Dit goede nieuws werd echter direct ongedaan gemaakt doordat het Parlement ook stelde dat er een volledig verbod op octrooien op planten zou moeten komen. Dit betekent dat bedrijven terughoudender zijn om te innoveren omdat ze hun investering niet kunnen terugverdienen."
In tegenstelling tot bijvoorbeeld Noord-Amerika en Japan is de EU al jaren terughoudend met het toestaan van nieuwe gentechnologie. Wat heeft dat voor gevolgen?
"Je ziet dat bedrijven binnen de EU niet meer willen – of liever gezegd durven – innoveren. Ze zijn bang vast te lopen in het registratieproces van hun nieuwe plantsoort. Het is erg moeilijk om deze bedrijven door de Europese keuring te loodsen. Vaak wordt er voor een alternatieve innovatiestrategie gekozen, of zoekt men heil buiten Europa. Het risico is dat innovaties op gebied van ziekteresistentie of productiviteit er dan helemaal niet komen, of geheim blijven. Zo horen we bijvoorbeeld dat er zaden worden ontwikkeld specifiek voor bijvoorbeeld de Amerikaanse Midwest. Die ontwikkeling blijft uit voor Europa."
Waar lopen bedrijven het meest tegenaan op dit moment?
"Het geheel ligt juridisch zeer complex. Er is in algemene zin veel onbegrip voor hoe het patentsysteem op planten werkt. Deels komt dat denk ik door een imagoprobleem. Bezorgde burgers denken direct aan Monsanto en bijvoorbeeld hun Roundup-ready sojabonen, maar er schuilt zoveel meer achter. We begeleiden echt niet alleen de grote biotechbedrijven, maar ook heel veel universiteiten en startups. Juist die laatste twee partijen zijn druk bezig met de toepassing van onder andere Crispr-Cas."
Er is toch ook het kwekersrecht, wat is dan het verschil met een octrooi op planten?
"Het kwekersrecht beschermt het ras, maar niet specifiek de technische innovatie. Een voorbeeld: Wanneer je in een bestaand aardappelras een planteigen gen iets aanpast met Crispr-Cas zodat het ras beter bestand wordt tegen droogte, dan mag je dit ras, maar ook andere rassen met dit gen via een octrooi beschermen. Dit beschermt de innovatie voor een periode van twintig jaar."
Krijgt één bedrijf zo niet een monopoliepositie op deze innovatieve plant, wat het Europarlement juist wil voorkomen?
"De innovatieve plant is dan inderdaad via een tijdelijk monopolie beschermd. Maar het alternatief kan zijn dat de plant helemaal niet ontwikkeld wordt. Bovendien is er marktwerking. Boeren kunnen altijd kiezen voor al bestaande alternatieven. Dit zorgt er ook voor dat de prijzen niet zomaar opgedreven kunnen worden. Bovendien stelt het internationaal octrooirecht dat een octrooi altijd openbaar moet zijn voor andere partijen. Dat is het hele idee van een octrooi of patent: doorontwikkeling stimuleren. Concurrerende partijen – waaronder boeren – mogen de beschermde plant gebruiken om nog verder te verbeteren. Tegenstanders zeggen dat het de veredeling stilzet, maar dat zie ik in mijn praktijk anders. Boeren krijgen toegang tot beschermde planten of zaden middels een kwekersvrijstelling. Daar hebben Nederlandse politieke partijen op aangedrongen. Om vrees van machtsmisbruik verder tegemoet te komen is het van belang om te zorgen voor laagdrempelig toegang tot genetisch materiaal onder eerlijke voorwaarden, vooral voor kleine marktspelers, waarbij ook het belang van patentbescherming voor vernieuwers wordt gerespecteerd. Het International Licensing Platform is een voorbeeld van een dergelijk initiatief."
Dat klinkt goed, maar hoe zit het dan met al die planteigen eigenschappen die al bestaan?
"Het is een hardnekkig fabeltje dat straks alle planten middels octrooien worden beschermd. Dat is niet zo. Alle planten en zaden die nu al bekend zijn blijven vrij van een octrooi. Bovendien is het niet mogelijk om planten te patenteren die via natuurlijke weg zijn verkregen, zoals met kruisen en selecteren."
Het Europees Parlement is dus positief, maar hoe gaat het verder met de wetgeving?
"De lidstaten zelf moeten het nog eens worden over de versoepelde toelating van nieuwe veredelingstechnieken zoals Crispr-Cas. De EU-landbouwministers debatteren hierover. Het is afwachten hoe dat verloopt, want landen zijn verdeeld en denken weer anders dan het Parlement. Wellicht dat de Europese parlementsverkiezingen later dit jaar ook impact hebben op het onderwerp."
Tot slot: waarom is het volgens u zo belangrijk om technieken als Crispr-Cas toe te staan?
"Er zijn twee zaken: enerzijds ondermijnt het huidig registratiebeleid het concurrentievermogen van Europese veredelingsbedrijven wereldwijd. Het remt de innovatie binnen de landbouwsector en zeker in Nederland. Plantveredeling is heel belangrijk voor de Nederlandse landbouw. Denk maar aan tomatenzaad of nieuwe aardappelrassen. Anderzijds zijn er de mondiale opgaves van voedselzekerheid, klimaatverandering, ziekte- en droogteresistentie. Nieuwe planten kunnen daar gedeeltelijk een oplossing voor bieden, maar de ontwikkeling daarvan kost veel tijd. Het is daarom zaak bedrijven te stimuleren hierin te blijven innoveren."
Niels van der Boom
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.