Leidt deflatie tot economische ellende?

‘Deflatie is slecht, en dus ongewenst, omdat mensen dan hun consumptie gaan uitstellen. Daardoor sluiten winkels en bedrijven hun deuren en loopt de werkloosheid enorm op.’ ‘Deflatie is slecht en ongewenst omdat dan de schulden zwaarder gaan wegen’ (de overheden bijvoorbeeld moeten oude schulden gaat afbetalen met waardevoller geld omdat door prijsdalingen, deflatie, de waarde van een euro of dollar toeneemt). Dit zijn twee argumenten die altijd opduiken als onderbouwing waarom de centrale banken zoals de Europese Centrale Bank (ECB) alles in het werk moeten stellen prijsdalingen te voorkomen. In een drieluik zal ik dieper ingaan op beide argumenten en nog enkele gerelateerde zaken onder de aandacht brengen.

Afgelopen jaren heb ik me verdiept in de monetaire historie, onder meer de historische ontwikkelingen van deflatie en inflatie in de wereld, op basis waarvan ik het boek Geldmoord heb geschreven. Dit drieluik is gebaseerd op feiten en cijfers die ik daarbij tegen ben gekomen. Het eerste deel van dit drieluik behandelt het eerstgenoemde argument van hierboven.

Dat argument (mensen stellen hun consumptie uit) stelt deflatie in feite gelijk aan een enorme overstroming, een krachtige aardbeving en een zeer besmettelijke epidemie tegelijk. Zo op het eerste gezicht is er heel wat voor te zeggen. Inderdaad, als mensen gaan verwachten dat alles toch goedkoper zal worden als ze even wachten, geven ze hun geld niet uit. Al snel merken winkeliers dat hun omzet daalt. Zij plaatsen minder bestellingen bij hun leveranciers die  op hun beurt minder bestellen bij bedrijven. Na enige tijd volgen ontslagrondes, waardoor de consument minder te besteden heeft. Kortom, een giftige neerwaartse spiraal is geboren.

Nu is het zo dat economen, in tegenstelling tot natuurkundigen of scheikundigen bijvoorbeeld, geen experimenten kunnen uitvoeren om een hypothese te testen. Dat betekent dat we vrij snel in een ‘welles, nietes’-discussie terechtkomen. Gelukkig komen er in de economie heel soms experimenten vanzelf tot stand. Zo ook bij deflatie.

Japan is het enige (Westerse) land dat in de moderne geschiedenis met de deflatiebijl heeft gehakt. Sinds 1992 heeft het land van de rijzende zon een behoorlijk aantal jaren deflatie gekend.  Als er dus ergens in het Westen de werkloosheid torenhoog zou moeten zijn, nauwelijks winkels in de straten, waar de economie niets voorstelt en levensstandaard gelijk is aan die van de armste landen ter wereld, dan toch zeker in Japan. In de praktijk is de consumptie er echter gewoon gestegen, bedraagt de werkloosheid er 3,5 procent, is in het straatbeeld winkel na winkel te zien waar van alles te koop is én waar Japanners niet alleen kijken maar ook kopen, is Japan op alle denkbare lijstjes van de meest innovatieve landen in de wereld altijd te vinden in de top vijf en de levensstandaard is er zeer, zeer hoog. Kortom, het beeld kon haast niet meer afwijken van wat men zou verwachten.

En Japan is niet het enige voorbeeld waaruit blijkt dat dalende prijzen geen ramp hoeven te zijn. Neem Apple, het bedrijf dat ons iPhones en iPads geschonken heeft. Onlangs is iPhone 6 gelanceerd. Die is technisch beter dan zijn voorganger, iPhone 5 maar kost wel hetzelfde als iPhone 5 bij de introductie daarvan in 2012. Je kunt dus zeggen dat de koper meer iPhone voor zijn euro krijgt. Anders gezegd: die smartphone is in feite goedkoper geworden.

Volgens het gangbare anti-deflatie argument had dat moeten leiden tot teleurstellende verkopen. Immers, wie wacht op iPhone 7 krijgt nóg meer iPhone voor zijn euro. Begin deze week maakte Apple resultaten over het derde kwartaal bekend. En inderdaad: het bedrijf verkoopt slechts 5 exemplaren van zijn iPhone 6…PER SECONDE! Apple verdiende in het derde kwartaal van dit jaar 8,5 miljard dollar wat bijna 13 procent méér is dan een jaar eerder. Apple-baas Tim Cook verwoorde het prima toen hij zei dat Apple ‘op dit moment alles wat we kunnen maken, verkoopt’.

Voor het laatste voorbeeld hoeven we niet naar het verre Oosten of Californië maar hoeven we slechts naar enkele ontwikkelingen in Nederland sinds het begin van dit jaar te kijken. Inflatie in Nederland daalt sinds januari. Je zou dus verwachten dat de Nederlanders massaal hun geld achter de hand houden. Immers, grote kans dat de prijzen over enkele maanden echt zullen dalen. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) houdt onder meer bij óf we dat doen. En wat blijkt? De stijging van onze consumptie is in vier jaar niet zo groot geweest! Niets koperstaking, niets minder omzet bij de winkeliers, maar méér shoppende landgenoten en rinkelende kassa’s.

Je zou ook denken dat als deflatie het ergste is wat een economie kan overkomen, denk aan massawerkloosheid en verpaupering van de binnensteden, het vertrouwen van de consument harder zou dalen dan de populariteit van het kabinet Rutte-zoveel. In de praktijk stíjgt het consumentenvertrouwen van de Nederlander sinds begin dit jaar. Ik vermoed dat het geen toeval is dat zijn vertrouwen stijgt sinds de inflatie is gaan dalen. De Nederlander maakt de laatste maanden namelijk iets mee wat hij/zij in jaren niet heeft meegemaakt: zijn/haar loon stijgt harder dan de prijzen! Dat betekent dat de koopkracht toeneemt. Dat is een belangrijke reden waarom ons vertrouwen toeneemt en de consumptie stijgt. Het laatste stukje van de puzzel, de werkloosheid, past ook prima in dit plaatje. Die is sinds de inflatie in Nederland ‘gevaarlijk’ is gaan dalen,  níet toe- maar afgenomen!

Stelt u zich nou voor dat álle prijzen sinds het begin van dit jaar met 5 procent waren gestegen, zoals verschillende analisten, journalisten, economen en anderen hoopten? Ik denk dat het CBS in dat geval de grootste daling van de consumptie ooit zou hebben gemeld, de werkloosheid veel hoger was geweest dan nu en ons vertrouwen de grond ingeboord was.

Dit alles wil niet zeggen dat deflatie altijd goed is. Daarover meer in het laatste stuk van dit drieluik. Volgende week komt het tweede argument, ‘deflatie is slecht omdat dan de schulden zwaarder gaan wegen’ aan bod.

Edin Mujagic
Monetair econoom en DCA analist rentemarkt

Edin Mujagic

Edin Mujagic is macro-econoom en hoofdeconoom bij OHV Vermogensbeheer. Hij focust zich op de wereldwijde centrale banken, en in zijn blogs schrijft hij met name over de ECB en Fed. Ook heeft hij diverse boeken geschreven.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.