Adema slaat modderfiguur met standpunt glyfosaat

Het verlengen van de toelating van glyfosaat lijkt onderhand meer op een soap dan een weloverwogen en gedegen besluit. De Europese Commissie heeft voorgesteld de toelating met tien jaar te verlengen. Dat voornemen kan niet vanuit alle lidstaten op steun rekenen. Nederland heeft met Piet Adema, de minister van landbouw, een bijzonder standpunt ingenomen. Onder druk van de Tweede Kamer onthoudt de minister zich van stemming en schuift voor het gemak daarmee de wettelijk verankerde regels en procedures voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen (GBM) aan de kant.

Glyfosaat is misschien wel de meest onderzochte werkzame stof in gewasbeschermingsmiddelen. De Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (Efsa) heeft in circa 2.400 wetenschappelijke studies geen punten gevonden die een toelating van het middel op de Europese markt in de weg staan. Voor zo ongeveer elk ander middel zou een toelating of verlenging niet meer dan een formaliteit zijn. Maar niet bij glyfosaat.

In de algemene media en via andere kanalen wordt veelvuldig gesproken over de link tussen glyfosaat en de ziekte van Parkinson. In de wetenschappelijk studies die gedaan zijn is dat verband echter niet hard gemaakt. Toch weten bepaalde partijen de discussie over de toelating van glyfosaat te kapen en de publieke opinie te bewerken met schrikbeelden. De schikking die Bayer heeft getroffen in een rechtszaak over glyfosaat in de VS heeft de beeldvorming ook bepaald geen goed gedaan. Deze schikking wordt veelvuldig aangehaald door tegenstanders van glyfosaat, terwijl de gewonnen rechtszaken - waarvan er verschillende zijn - voor het gemak buiten beschouwing worden gelaten.

Publiek
Beeldvorming is in het dossier glyfosaat haast belangrijker dan een uitwisseling van feiten en argumenten over de voor- en nadelen en de risico's van het middel. Tegenstanders hebben het graag over de sterke landbouw- en chemielobby in Den Haag en Brussel. Inmiddels kun je stellen dat de milieulobby de voet steviger tussen de deur heeft zitten. De combinatie van een breed werkende herbicide met een gewas dat door genetische modificatie resistent is gemaakt tegen dat middel (bijvoorbeeld Roundup-ready soja en maïs) is vooral in de Amerika's ongekend populair. In de EU is dit niet toegestaan. Het in een laboratorium sleutelen aan gewassen en die resistent maken tegen een middel waar maar weinig planten tegen bestand zijn, is koren op de molen van de milieubeweging. Glyfosaat is al sinds de jaren zeventig op de markt. Het brede verzet tegen is pas iets van de laatste decennia. De introductie van de Roundup-ready gewassen is daar zeker een katalysator in geweest, ook al kan de Europese boer daar geen gebruik van maken.

Als je doordenkt en serieus werk wil maken van het terugdringen van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, kan je deze ontwikkeling misschien wel toejuichen. Denk voor Nederland bijvoorbeeld aan Roundup-ready bieten. In plaats van vier tot vijf keer spuiten met verschillende middelen tegen verschillende onkruiden kan je in theorie met misschien één keer glyfosaat toe kunnen. Wordt de zaadcoating tegen luizen weer toegestaan, dan hoeft in suikerbieten nauwelijks nog te worden gespoten.

Trekken we deze lijn van redeneren verder door, dan zit er nog een voor het milieu negatief effect aan het verbod op glyfosaat. In de extensievere akkerbouw met vooral maaigewassen heeft min-till of no-till opgang gemaakt. Het minder of niet bewerken van de grond heeft voor de boer kostenvoordelen en als positief bijeffect wordt er veel minder brandstof verbruikt. Het vraagt wel om een breedwerkende herbicide om de onkruiddruk onder controle te houden.

In Nederland maakt min-till minder opgang, maar hier zet het ministerie via het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) weer in op de teelt van groenbemesters en vanggewassen die de winter over moeten staan. Groenbemesters die in de winter kapotvriezen vallen daarmee af. Een geslaagde groenbemester moet op de een of andere manier toch vernietigd worden voor de nieuwe teeltcyclus. De alternatieven voor glyfosaat zijn er natuurlijk, maar die hebben ook hun voor- en nadelen. En opmerkelijk genoeg is Adema de mogelijkheid aan het verkennen om de toelating voor toepassing van glyfosaat om gras- of groenbemester dood te spuiten van het etiket te halen, nog los van de hele saga over de Europese toelating.

Geen keuze is een signaal
Dat GBM's (glyfosaat in het bijzonder) gevoelig liggen bij het brede publiek is goed te verklaren. De middelen worden gebruikt bij de productie van voedsel en in het verleden zijn er middelen op de markt gekomen die minder onschuldig bleken dan gedacht. Dat de minister bedachtzaam is bij het innemen van een standpunt valt te prijzen. Maar helemaal geen standpunt innemen zoals in feite nu gebeurd, is een zwaktebod. Minister Adema schrijft in zijn brief aan de Kamer "ik ben van mening dat aan het genuanceerde standpunt van Nederland geen recht gedaan wordt met een stem vóór of tegen het voorstel van de EC." Kort door de bocht gesteld probeert Adema de kool en de geit te sparen.

Voor de agrarische sector en in principe voor de Europese voedselzekerheid schuilt daar een potentieel gevaar in. Het uitgebreide systeem dat we opgetuigd hebben in Europa en in Nederland voor de toelating van middelen wordt buitenspel gezet. Toevallig of niet, deze week kwam nog een positieve beoordeling van de Internationale Visitatiecommissie over het Ctgb naar buiten. Reden om te twijfelen aan het advies van het Ctgb is er niet. Door het advies van het Ctgb niet over te nemen, ondermijnt de minister de positie van de onafhankelijke beoordelaar. Onderbuikgevoelens en een geslaagde lobby spelen blijkbaar een grote rol in het toelaten van een werkzame stof. Uitgebreide en strenge procedures zijn juist in het leven geroepen om willekeur en nattevingerwerk te voorkomen en de invloed van de lobbyisten op de toelating tot een minimum te beperken. Kennelijk is onze minister van landbouw niet veel waard en mag de ene lobbyist meer dan de andere.

Glijdende schaal
Nu is het glyfosaat dat onder vuur ligt. Maar wat wordt het volgende middel dat onder het vergrootglas komt te liggen? Wat betekent dat voor de bereidheid van chemiebedrijven middelen op de Europese markt te krijgen of te houden? Blijft er überhaupt voldoende breed middelenpakket over? Dat lijken overdreven vragen, maar zie wat er gebeurt met het middelenpakket voor kleine teelten als cichorei, spruiten of knolselderij. Chemie staat zwaar onder druk nog voor er goede alternatieven zijn en dat brengt telers in de praktijk in de problemen. Ook bij grotere teelten als aardappelen en uien hebben we afgelopen seizoen gezien dat het begint te knellen.

Gedegen onderzoeken, (praktische) kennis van zaken, uitvoerbaarheid, effectiviteit en draagvlak lijken geen prioriteit meer te hebben. Politiek opportunisme en beeldvorming vieren hoogtij. Dat er binnenkort verkiezingen zijn helpt ook niet. Dat speelt overigens niet alleen bij de toelating van GBM's. In dit betoog staat glyfosaat centraal, maar je kan een zelfde stukje kunnen schrijven over de 1 oktober-oogstmaatregel voor aardappelen, bufferstroken, de aanpak piekbelasters, PAS-melders, de wolvenproblematiek en noem maar op. Met wat creatief winkelen kan de overheid wetten en onderzoeken er (gedeeltelijk) wel of niet bijhalen, afhankelijk van hoe het in de kraam te pas komt. En dan vinden politici het gek dat het vertrouwen van de burger in de overheid afneemt.

Jurphaas Lugtenburg

Jurphaas Lugtenburg is redacteur bij Boerenbusiness en focust zich vooral op de akkerbouwsectoren en de voer- en energiemarkt. Ook heeft Jurphaas zelf een klein akkerbouwbedrijf op Voorne-Putten (Zuid-Holland).

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.