Privatiseren, overheid of gemeenschappelijk bezit?

Boeren die met de buren hun machines delen weten als geen ander dat je daar goede afspraken over moet maken. Zelf een aardappelrooier hebben of de loonwerker bellen, is soms makkelijker dan gemeenschappelijk bezit. Dat staat of valt met goede afspraken.

Hoe plan je samen welke percelen eerst worden gerooid, wie doet het onderhoud, wie heeft er plek in de schuur? Want mensen hebben nu eenmaal liever lusten dan lasten. Of zoals een Spaans spreekwoord zegt: de gemeenschappelijke koe wordt beter gemolken dan gevoerd.

In stand houden hulpbron
Iets dergelijks geldt ook in het groot, als het gaat om gezamenlijke hulpbronnen. Zoals gemeenschappelijke weiden of visbestanden. Of iets kleins als de gemeenschappelijke koelkast op kantoor. Als iedereen er onbeperkt gebruik van kan maken, heeft niemand genoeg belang bij het in stand houden van de hulpbron en wordt het een zootje.

Vaak is het dezelfde persoon die zo goed is om de koelkast maar weer eens op te ruimen en beschimmelde producten weg te gooien. Het meest gebruikte voorbeeld om deze 'tragedy of the commons' duidelijk te maken komt uit de visserij. Elke visser heeft er belang bij het motorvermogen nog wat op te voeren om iets meer vis te vangen. Maar op zeker moment kunnen de vissen elkaar niet meer vinden om voort te planten noch uit te groeien en is iedereen de dupe. Hadden we maar beter opgelet.

Klassieker in milieueconomie
Het probleem van overbegrazing werd al in de 19de eeuw gesignaleerd, maar in 1968 was het de ecoloog Garett Hardin die het via een artikel in Science op de agenda plaatste. Het werd een klassieker in de milieueconomie. De oplossingen lagen voor de hand: of de overheid moet er aan te pas komen, bijvoorbeeld met quota, of je moet de zaak privatiseren. Dat eerste is gebeurd bij vis (en tal van milieuproblemen), het tweede door de eeuwen heen met veel gemeenschappelijke weidegronden. Hoewel volgens sommigen dat niet zozeer was om de tragedie van de meent op te lossen, maar een toe-eigening door de elite.

Wie nu het artikel terugleest, begrijpt wel een beetje waarom Hardin door economen ook fors is bekritiseerd. Het artikel gaat heel sterk over overbevolking en het feit dat technologie de wereld niet gaat redden. De vrijheid moet aan banden worden gelegd. Hardin vindt net als Mao dat het recht op voortplanting moet worden beperkt. Nog in een recente pocket over blockchain-kippen in China gaat de Californische Xiaowei Wang helemaal los op Hardin en hakt hem in de pan als racist en meer.

Tragedie van de meent
Toch gaat de stelling dat we hier te maken hebben met een 'politieke overtuiging, verpakt als wetenschap' mij te ver. De tragedie van de meent geeft voor bepaalde problemen een helder analysekader. Zoals voor het klimaatprobleem, waar je ook regelmatig hoort dat het niet uitmaakt voor de wereld wat Nederland als individueel landje doet. Of inderdaad voor die visbestanden.

En dan kun je discussiëren over oplossingen: privatiseren of overheidsingrijpen. Waarbij het instellen van quota in feite ook een vorm van opdelen en privatiseren is. Dat is de weg die is gekozen bij het klimaatprobleem en bij de vis. En jaren na Hardin zou Elinor Ostrom uitleggen dat het wel mee viel met het probleem, omdat mensen zelf in staat zijn allerlei vormen voor samenwerking te vinden. Zoals coöperaties en het maken van goede afspraken. Boeren met succesvolle samenwerkingsverbanden en gemeenschappelijke exploitatie van machines of zelfs land, wisten dat natuurlijk al.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.