De verkiezingen kan je zien als handel in invloed

De verkiezingsstrijd komt op gang. In november mogen we weer besluiten welke wijze mensen in ons aller algemeen belang besluiten mogen nemen. Geen voer voor economen zou je denken, maar er zijn economen die ook over dit type keuzes hebben nagedacht. Stemmen gaat weliswaar niet direct over geld, maar het is wel een keuze wie je in het stemhokje aankruist. Je kan het als handel in invloed zien.

De mensen die gekozen willen worden concurreren met elkaar door een aanbod te doen dat een bepaald segment in de kiezersmarkt zo goed mogelijk aanspreekt en waarbij ze invloed aanbieden. De kiezer heeft een budget van één stem om invloed te kopen die zoveel mogelijk bij zijn eigen belang aansluit. Althans, zo zien ze dat in de public choice theorie.

Nieuwe inzichten over de verkiezingen
Kom je door zo naar verkiezingen te kijken tot nieuwe inzichten? Deels wel. Zo kwam de econoom Mancur Olson in de jaren zestig tot het inzicht dat kleine groepen met een groot belang veel actiever zijn in het behartigen van hun belang dan grote groepen met een klein belang. Een veel gebruikt voorbeeld daarvan is de landbouw of de visserij: een relatief klein deel van de samenleving (de boeren) heeft belang bij hoge landbouwprijzen en organiseert zich in standsorganisatie om het landbouwbeleid in de benen te houden. De rest van de samenleving heeft belang bij lagere voedselprijzen maar richt daar geen vereniging voor op – en vindt het belangrijker dat de Consumentenbond wasmachines test dan zijn tijd te besteden aan de graanprijs. Voor de eerste groep wegen de kosten van het lidmaatschap dus op tegen de mogelijke baten, voor de tweede groep zijn de (transactie)kosten van de zelforganisatie te hoog gezien de lage baten.

Dat raakt ook aan een ander inzicht van Olson: kleinere groepen mensen willen zich nog wel organiseren op gedeelde waarden en doelen, bij grotere organisaties wordt men vaak alleen maar lid als er ook persoonlijke voordelen aanzitten. Ik noem dat wel eens het ANWB-model: je bent lid, zelfs als je het maar matig met de autolobby eens bent, vanwege de Wegenwacht, het ledenblad en allerlei kortingen. En de ANWB kan die grote hoeveelheid leden, die deels eigenlijk klanten zijn, inzetten als achterban in de lobby. Iets dergelijks geldt bij de Vereniging Eigen Huis: velen zijn niet in de eerste plaats lid vanwege de lobbyactiviteiten in Den Haag maar vanwege de dienstverlening. Daar waar dat in onze individualistische samenleving ontbreekt, zoals bij de vakbeweging of werkgeversorganisties, is er een grote kans op free-rider gedrag: mensen die wel profiteren door mee te liften, maar geen lid worden en betalen. Misschien, zo denk ik wel eens, waren er ook meer mensen lid van LTO als dat nog eigenaar zou zijn geweest van de accountantskantoren en Interpolis en daarmee kortingsregelingen of extra service zou aanbieden.

Afruil van specifieke belangen
Olsen behoort ook tot de economen die concludeerden dat door dit type mechanismes er te veel ruimte voor lobbyprocessen ontstaat en dat in de politiek het algemeen belang vervangen wordt door een afruil van specifieke belangen. Waardoor er beleid ontstaat waarvan de voordelen bij een kleine groep (bijvoorbeeld de autoindustrie of de farmaceutische bedrijfstak) terecht komen en de nadelen worden uitgesmeerd over de hele bevolking. Overigens gaat het daarbij net zo goed om belangenbehartiging uit bijvoorbeeld de natuurbeweging of een specifiek maatschappelijk doel. Ook die belangen stroken niet per definitie met het algemeen belang.

Uiteindelijk kan dit zelfs leiden tot een (relatieve) teruggang van het land in termen van welvaart. Ik hoop dat het algemeen belang (wat dat dan soms ook precies zijn moge) de boventoon blijft voeren, ook na de verkiezingen in de formatie.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.