Van shocktherapie naar samen werken met de boer

Het wordt tijd voor een positieve column over het landbouwhoofdstuk van het hoofdlijnenakkoord voor het kabinet-Schoof. Afgelopen weken stonden de media bol van de kritische noten over een 'douceurtje' van rode diesel in 2027, symboolpolitiek rond de naamgeving van LVVN (nu nog LNV) en het idee dat je met lef Brussel op andere gedachten brengt. Wat mij betreft, had er daarnaast ook wel wat prijzends gezegd mogen worden over de switch van theorie X naar theorie Y.

Voor wie Theorie X een onbekende is: dit refereert aan de klassieker The human side of enterprise van de Amerikaanse hoogleraar Douglas McGregor. In 1960 stelde hij dat je op twee manieren naar medewerkers, of wellicht meer algemeen naar mensen kunt kijken. De managers van Theorie X zijn diep in hun hart van mening dat mensen die iets moeten doen er eigenlijk geen zin in hebben. Er is een natuurlijke neiging de kantjes ervan af te lopen. Als je wil dat mensen iets voor je doen moet je ze omkopen met een salaris, anders gebeurt er niets. Andere prikkels werken niet.

Niet te commanderen en koeioneren
McGregor stelde daar zijn Theorie Y tegenover. Mensen deugen en willen zich best hard voor het bedrijf inspannen. Managers hoeven niet steeds te commanderen en koeioneren. Je moeten mensen niet te weinig betalen, dat werkt demoraliserend, maar mensen werken echt niet alleen voor het hoogste salaris, maar worden ook door andere zaken gemotiveerd. Medewerkers hou je niet alleen aan het werk met de jaarlijkse salarisverhoging, maar ook met afspraken over de werkplek, de ontplooiingsmogelijkheden door cursussen of interessante projecten. Of met flexibiliteit in werkuren.

Theorie X is nog springlevend, zo constateerde The Economist onlangs. Onder andere aan de onderkant van de arbeidsmarkt met arbeidsmigranten die het vuile werk opknappen. Maar Theorie Y lijkt aan de winnende hand. Zeker nu goed personeel steeds schaarser begint te worden.

Shocktherapie van de vorige coalitie
Ik denk dat je ook in het denken over de relatie tussen overheid en boeren iets van X en Y terugziet. De shocktherapie van de vorige coalitie inzake de omvang van de veestapel en de nadruk op rechtmatigheid in dossiers als de Toeslagenaffaire en aardbevingsschade staan voor theorie X, waarbij de overheid dan naar straffen grijpt. Aan boerenkant is de focus op het argument dat alleen voedselprijs telt – zo laag mogelijk door weinig milieuwetgeving voor de consument en concurrentiepositie en zo hoog mogelijk voor de boer door verschuiving van marge uit de retail naar het erf – ook een simpele kijk vanuit Theorie X: alleen geld motiveert.

De coalitiepartijen hinten op een wat rijker palet van instrumenten. Men wil mensen meer helpen in hun bestaanszekerheid. De samenleving snakt naar gemeenschapszin. Boeren moeten meer aan het stuur van hun eigen bedrijf komen. Daartoe worden middelvoorschriften vervangen door doelvoorschriften. Ieder bedrijf krijgt zijn eigen emissie-eisen. Er wordt snel begonnen met de afrekenbare stoffenbalans en andere indicatoren. Emissiemetingen worden zoveel mogelijk bedrijfsspecifiek en innovaties om die emissies terug te dringen worden bevorderd. Er komen langjarige contracten voor natuurbeheer en eco-systeemdiensten waardoor voor deze ondernemers meer financiële zekerheid ontstaat.

Meer werken met motivatie en kennis
Het zijn deze elementen in het Hoofdlijnenakkoord die ik als positief beschouw en waar veel media aan voorbijgaan in hun analyse. Wat meer werken met de motivatie en de kennis van de boeren (zeg maar: Theorie Y) lijkt me winst. Veel boeren willen ook best in duurzaamheid en natuur investeren als ze daarbij geholpen en uitgedaagd worden. De problematiek van de schaarse ruimte in dit land wordt er niet minder van, de eisen rond schoon water en klimaatbeleid ook niet.

De structurele ontwikkeling naar minder bedrijven met meer technologie gaat versnellen. Dat zijn zulke sterke maatschappelijke en economische ontwikkelingen dat ook een regering er maar weinig vat op heeft. De uitdaging voor het bedrijfsleven is nu om die positieve punten in de eerste 100 dagen van de minister van LVVN te helpen invullen en stevig te verankeren. Want of het kabinet 2028 haalt en dan nog een periode door mag, dankzij de al voor 2027 aangekondigde leuke dingen voor de mensen, is maar de vraag.  

Foto: Formateur Richard van Zwol (l) en beoogd premier Dick Schoof

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.