Altijd renteopslagen, nooit renteafslagen

De laatste tijd worden ondernemers in toenemende mate geconfronteerd met de mededeling van hun bank dat de opslag op hun euriborleningen wordt verhoogd. Mag dat zomaar en wat is eigenlijk de reden daarvan?

Achtergrond van de opslagverhoging is dat banken worden geacht meer eigen vermogen te vormen om calamiteiten als een nieuwe kredietcrisis te voorkomen. Nu was dat eigen vermogen in negatieve zin ook wel doorgeschoten. Voor de kredietcrisis vonden de banken het normaal dat ze een eigen vermogen hadden van 3 procent. Bijzonder eigenlijk, want als u toen bij de bank kwam met de melding dat u 30.000 euro eigen geld had en een miljoen wilde lenen, werd u hartelijk uitgelachen.

Inmiddels zijn er Europese voornemens om die normen aan te scherpen naar 4 procent en wellicht straks naar 5 procent, maar er zijn ook economen die vinden dat ze eigenlijk naar 15 procent of zelfs naar 30 procent moeten, zoals vroeger gebruikelijk was.

Hoe kan een bank dat percentage eigen vermogen nu verhogen? Allereerst natuurlijk door het uitgeleende bedrag te verminderen. Als je minder hebt uitgeleend, stijgt je eigen vermogen immers procentueel. Van dit beleid ondervinden MKB-ers en agrarische ondernemers de gevolgen.

Een tweede oplossing is het eigen vermogen te verhogen door aandelen of achtergestelde leningen uit te geven. Dit is niet eenvoudig, omdat beleggers sinds de kredietcrisis niet staan te trappelen om in deze sector te beleggen. Zeker nu, na Cyprus en SNS, is gebleken dat ze bij calamiteiten ook verliezen moeten nemen.

Een derde oplossing is een simpele: als bank verhoog je gewoon de opslagen op de leningen. Daarmee maak je meer winst en als je die dan aan de reserves toevoegt, heb je een hoger eigen vermogen. In de praktijk ziet u een combinatie van de ‘oplossingen’.

Hoe zit dat nu met het verhogen van de opslagen en wat wordt er nu feitelijk verhoogd? Uw variable rentetarief bestaat feitelijk uit drie componenten: de referentie-rente, de liquiditeitsopslag en de debiteurenopslag. De referentie-rente is de objectieve basis en is in principe Euribor, dit is immers de rente waarvoor banken elkaar over en weer geld lenen. Dit percentage wordt dagelijks bekend gemaakt. Het objectieve heeft overigens wel een smetje opgelopen door de Libor-affaire.

De liquiditeitsopslag wordt door de bank verantwoord met het argument dat de kosten die zij werkelijk moeten maken voor het aantrekken van geld hoger is dan Euribor. Er wordt aangevoerd dat ze ook (veel) spaargeld daarvoor gebruiken en dat is duurder dan Euribor. De debiteurenopslag, ook wel klantenopslag genoemd, is afhankelijk van de kwaliteit van de onderneming. Betere winstcijfers, aflossingen en meer zekerheden zouden aanleiding moeten zijn die component te verlagen en omgekeerd natuurlijk.

Met name de liquiditeitsopslag is herhaaldelijk punt van discussie geweest tussen bank en klant, mede door de meldingen dat de ECB de rente weer opnieuw had verlaagd. Door de bank wordt meestal gesteld dat ze daar geen gebruik van kunnen maken omdat dit ‘kort’ geld is en dus niet kan worden gebruikt voor langer lopende leningen. Maar, u kunt zelf vaststellen dat de rente op uw spaarrekening de afgelopen jaren met een derde is gedaald en vreemd genoeg ziet u dat niet in de opslagen terug.

Wél wordt voor de dalende spaarrente als verklaring aangevoerd dat de ECB weer de rente heeft verlaagd. Oftewel de kredietrente zou niet worden bepaald door de ECB maar door de spaarrente, maar de spaarrente wordt wél bepaald door de ECB. Rara.

In die redenering moet een verlaging door de ECB dus wel degelijk een neerwaarts effect hebben. Ter illustratie: in 2010 bedroeg de rente op tienjarige staatsleningen circa 3,0 procent en de spaarrente 1,7 procent, nu is de rente op de staatsleningen 2,0 procent en de spaarrekening 1,2 procent. Ervan uitgaande dat het uitgeleende geld voor 50 procent afkomstig is van op staatsleningen gerelateerde rente en voor de helft van spaargeld, is de gemiddelde kostprijs dus gedaald van 2,30 procent naar 1,60 procent.

Ook bondskanselier Merkel heeft vorig jaar al eens enigszins gefrustreerd gesignaleerd dat als de ECB de rente verlaagt, dit nauwelijks effect heeft op de economie in Europa als de banken die lagere rente niet doorberekenen. Het mag het dus duidelijk zijn dat de klant feitelijk wel opdraait voor de verhoging van het eigen vermogen van de banken en daar lijkt voorlopig ook nog geen einde aan te komen.

Mag de bank dan zomaar de opslagen verhogen? Om deze vraag te beantwoorden moeten de leningsovereenkomst en voorwaarden onder de loep worden genomen. Uit de rechtspraak volgt dat in beginsel een bank wel de bevoegdheid heeft om eenzijdig de opslagen te verhogen als dit duidelijk blijkt uit de voorwaarden. Dit is anders als deze bevoegdheid niet of onvoldoende in de voorwaarden is opgenomen. In een spraakmakende zaak in een door Obvion verhoogde opslag is geoordeeld dat, omdat in de documenten werd gesproken over een ‘vaste opslag’, de bank de opslagen niet mocht verhogen.

Van belang is ook of naast de euriborlening een renteswap is afgesloten. Een renteswap is een contract dat samenhangt met de euriborlening, waarvoor deze is afgesloten en kan niet los worden beoordeeld. Veel ondernemers hebben juist een renteswap gesloten om de rente te fixeren zodat zij -onafhankelijk van de marktrente - een netto vast percentage betalen. Uit een recente uitspraak volgt dat de bank in die situatie voldoende rekening moet houden met de belangen van de klant en in beginsel niet zonder meer (bijvoorbeeld zonder overleg of onderzoek naar de financiële positie van de klant) tot verhoging mag overgaan.

Verder geldt dat ook als de bank wel de bevoegdheid heeft om de opslagen te verhogen, dit nog niet betekent dat elke verhoging zonder meer is gerechtvaardigd. Uiteraard mag de bank niet misbruik maken van haar bevoegdheid door buitenproportionele verhogingen door te voeren. Van belang is dan ook welke redenen de bank aanvoert voor de verhoging en of deze redenen de verhoging voldoende rechtvaardigen. In die discussie kunt u uiteraard ook de debiteurenopslag aan de orde stellen, met name als er fors is afgelost en/of de waarde van het onderpand (grondprijzen) is gestegen.

mr. Marianne Adema
Adema advocatuur & advies

Marianne Adema

Marianne Adema is advocaat bij Adema Advocatuur en Advies. Zij is gespecialiseerd in financieel recht, agrarisch recht en vastgoedrecht. Adema staat veel agrarische ondernemers bij en heeft een advies- en procespraktijk. Verder is zij juridisch adviseur bij diverse windmolenprojecten.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.