Veehouderij slecht voor volksgezondheid, of niet?

Er is veel te doen omtrent de mogelijke negatieve gevolgen van de veehouderij voor omwonenden. De perceptie is vaak dat de volksgezondheid in gevaar is, maar de conclusies hiervoor zijn niet waterdicht.    

Op 22 oktober jl stuurde minister Schouten het deelrapport 'Veehouderij Gezondheid omwonenden III (VGO)' naar de kamer. In dit rapport wordt verslag gedaan van extra onderzoek naar de relatie tussen longontsteking en geiten- en pluimveehouderijen die in 2016 naar buiten is gebracht. Er is toen een grootschalig onderzoek gedaan naar de relatie tussen veehouderij en de gezondheid van omwonenden in Oost-Brabant en Noord-Limburg.

Het nieuwe rapport bevestigt de relatie tussen longontsteking en geitenhouderijen, de relatie met pluimvee is echter verdwenen en daar stapt minister Carola Schouten, van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) in de bijhorende kamerbrief wel heel makkelijk overheen. 

Paniek in 2016
In de jaren 2009 tot en met 2013 werd een 'significante associatie' gezien tussen het voorkomen van longontsteking en pluimveehouderij. Het onderzoek legde destijds een flinke opgave neer bij de pluimveehouderij. Bestuurders werden met grote spoed op het ministerie in Den Haag ontboden en voormalige staatsecretarissen Sharon Dijksma en Martijn van Dam kwamen met een reductie-eis voor fijnstof van 50% voor bestaande stallen en 70% voor nieuwbouw.

De Nederlandse pers stond bol van het nieuws dat de veehouderij slecht is voor de volksgezondheid. Wie het rapport goed las zag echter wel wat tekortkomingen. Hennie de Haan, voorzitter van de Nederlandse Vakbond voor Pluimveehouders (NVP), zag die beperkingen destijds ook. Maar, zo geeft zij aan, als wij als onderwerp van het onderzoek dit zeggen dan wordt het als een zwaktebod gezien. Toch meldde de NVP bij het ministerie dat zij twijfels hadden bij de datasets, de gekozen werkwijze en de conclusies.

Trendbreuk
Het onderzoek in 2016 kende meerdere onderdelen, er heeft onder andere een medisch onderzoek plaatsgevonden onder 2.494 personen. Uit dit deelonderzoek kwam geen significante relatie tussen longontsteking en pluimveehouderijen naar voren. Uit andere deelonderzoeken kwam wel een (niet heel sterk) verband naar voren. In het huidige onderzoek is de relatie voor de jaren 2014, 2015 en 2016 verdwenen.

Voor vleeskuikens zou er in 2014 nog wel een verband gevonden zijn. Zowel de minister als de onderzoekers hebben het over een 'mogelijke trendbreuk'. Letterlijk kan men dit een trendbreuk noemen: onderzoekers zagen een trend en deze is er niet meer.  Het ontbreken van de associatie tussen longontsteking en pluimvee duidt echter niet op een trendbreuk. Er is immers niets veranderd aan het pluimvee of aan de pluimveestallen in de betreffende periode. De 'trendbreuk'  duidt er juist op dat er nooit een trend aanwezig was.

De onderzoekers geven zelf aan dat de associatie sterk wisselde en niet heel duidelijk aanwezig was. Het lijkt erop alsof men zich wil indekken door een 'trendbreuk' in het leven te roepen, alsof iets van buiten af de relatie tussen pluimvee en longontsteking heeft doorbroken.

Beperkingen
Het VGO-onderzoek is grootst van opzet en tamelijk uniek. Maar het kent ook zijn beperkingen. De onderzoeksvraag, zo stelde projectleidster Kitty Maassen destijds, is nadrukkelijk het zoeken naar relaties tussen veehouderijen en gezondheid van de omwonenden. Het onderzoeksdoel is nadrukkelijk niet het vinden van mogelijke andere verklaringen voor gevonden relaties. Ook de vervolgonderzoeken lijken zich vooral te richten op het bevestigen van gevonden associaties en nog altijd niet op mogelijke andere verklaringen.

In het huidige onderzoek staat dat men niet weet wat het rookgedrag is van de onderzochten. Dit kan men niet herleiden uit de patiëntgegevens. Rokers hebben echter aanzienlijk meer longklachten dan niet rokers. Een vraag die op de informatiebijeenkomsten regelmatig terug kwam: 'hebben jullie rekening gehouden met de invloed van houtstook?' 

Het antwoord was: 'nee, we onderzoeken verbanden, we onderzoeken niet de mogelijke andere verklaringen voor die verbanden.' Dit alles doet niets af aan de waarde van dit onderzoek, maar wel aan de waarde die men kan hechten aan de conclusies. De nieuwe bevindingen omtrent longontsteking en pluimveehouderijen zijn hier een bewijs van.

Generieke maatregelen
Schouten geeft in haar Kamerbrief aan dat het nieuwe onderzoek geen reden is om van de bestaande weg af te wijken: fijnstof is schadelijk voor de volksgezondheid en we gaan door met generieke maatregelen. Dat is kort gezegd haar boodschap. Maar de reductie-eis van 50% in bestaande stallen en 70% voor nieuwe stallen is behoorlijk pittig en met technieken die nu op de  zogenaamde RAV- lijst (Regeling Ammoniak en Veehouderij) staan niet eens haalbaar.

De Haan (NVP) geeft aan dat het nieuwe onderzoek geen reden is om te stoppen met de inzet op fijnstofreductie, maar dat dit wel de urgentie weg haalt. 'Er is nu meer tijd om betere technieken te ontwikkelen die haalbaar en betaalbaar zijn, die tijd moeten we ook nemen.' De Haan is enthousiast over de voortgang binnen het Praktijkcentrum Emissiereductie Veehouderij.

In de Gelderse Vallei wordt er hard gewerkt aan nieuwe manieren van fijnstofreductie. De Haan heeft zich nooit gecommitteerd aan de 50-70% eis en wil deze van tafel hebben. De vakbond zet in op een goed stalklimaat voor dieren, pluimveehouders en personeel. Een verbetering van dit stalklimaat heeft ook een positief effect op de leefomgeving. 'Er is dan sprake van een win-winsituatie', aldus de Haan.

Meer onderzoek
Er lopen nog steeds vervolgonderzoeken naar veehouderij en gezondheid van omwonenden. Er vindt bijvoorbeeld een onderzoek plaats in Gelderland en Overijssel waar ook de NVP bij betrokken is. De Haan heeft het gevoel dat dit een beter beeld gaat opleveren. 'De situatie in Brabant is zo gespannen, je merkt dat ook aan hoe bijvoorbeeld een Brabantse Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (GGD) er in staat.'

Waar opvallend genoeg niet meer onderzoek naar komt, zijn de positieve associaties die gevonden zijn: eerder zag men al minder astma en allergieën bij boerderijen. Nu vind men minder longontsteking bij 'overige pluimvee', dat zijn onder andere de eenden- en kalkoenhouderijen. Dat lijkt op zijn minst merkwaardig. 

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.