Het is precies 10 jaar geleden dat de economische crisis is begonnen. Op 9 augustus 2007 maakte de Franse bank, BNP Paribas, bekend dat beleggers in 2 grote beleggingsfondsen van de bank niet bij hun geld kunnen. Die fondsen hadden belegd in Amerikaanse hypotheken, waarvan iedereen dacht 'dat zit wel goed'. Dat was het begin van de ergste crisis, sinds de Grote Depressie van 100 jaar geleden.
De laatste tijd lezen we steeds vaker dat de crisis bijna achter ons ligt. De economische groei trekt aan en de werkloosheid daalt en dat alles omdat de consument, na een jarenlange pauze, zijn geld weer laat rollen. Onze consumptie stijgt en dat zorgt voor economische groei. Dat de huizenprijzen weer in rap tempo klimmen, en inmiddels hoger liggen dan op 8 augustus 2007, is voor veel economen en beleidsmakers een teken dat de slechte tijden achter ons liggen.
Ik lees en hoor veel verhalen met plezier aan. Het is aangenamer leesvoer dan voor de zoveelste keer lezen hoe ellendig de situatie wel niet is. Maar tegelijkertijd vind ik het eigenlijk ook wel treurig. Onze beleidsmakers en veel economen hebben namelijk eigenlijk niets geleerd.
Schuldencrisis
Het is niet voor niets dat we de huidige crisis een 'schuldencrisis' noemen. De kern van het probleem is dat overheden, bedrijven en huishoudens in loop der tijd enorme schulden opgebouwd hebben. Naarmate de schulden hoger worden, gaat een groter deel van ons inkomen op aan rentebetalingen en aflossingen. Die euro's kunnen we tegelijkertijd niet uitgeven. Kortom: de euro's die onze economie draaiende houdt.
Dat vormde voor een lange tijd geen problemen. We maakten het goed door nog meer te lenen. Op die manier kon men rente en aflossingen ophoesten én steeds meer blijven spenderen. De ellende begon pas toen de schulden zo hoog werden dat de banken zich afvroegen of het nog terug te betalen was. De banken weigerden vervolgens om nieuwe leningen af te geven. De brandstoftoevoer naar de motor stokte. Gezond verstand leert ons dat de crisis echt voorbij is, wanneer die schulden lager worden. Is dat gebeurd?
De Bank voor Internationale Betalingen (BIB) meldt dat de schulden van huishoudens in de ontwikkelde landen in 2017 juist hóger liggen dan in 2007. Bij de overheden is het niet anders. Westerse landen, waar de staatsschuld sinds 2007 niet of nauwelijks is gestegen, zijn op vingers van één hand te tellen.
Hoge schuld is heel slecht
De BIB-experts keken ook naar de effecten die de hoge schulden van de huishoudens is op de economische ontwikkeling. Zij gebruikten daarvoor de gegevens van 54 landen sinds 1990. Het goede nieuws is dat wanneer huishoudens zich diep in schulden bevinden de economische groei aangejaagd wordt. Het slechte nieuws is dat dit slechts gedurende 1 jaar het geval is. Na dat jaar trekken die schulden de groei juist omlaag. Naarmate de schulden hoger zijn, wordt het drukkende effect op de groei sterker. Dat effect is vooral sterk als schulden van huishoudens meer dan 80% van de totale economie bedragen.
In de ontwikkelde economieën ligt de schuld van huishoudens op 80%. Nederland vinden we in de top-3, met een schuld van bijna 120%. Alleen in Denemarken en Australië zeulen huishoudens een hogere schuld met zich mee. In veel landen is de trend bovendien stijgend.
Onze beleidsmakers doen er juist alles aan de schulden te verhogen. En wanneer dat gebeurt, juichen ze samen met veel economen. Tekenend is dat veel economen en analisten naar de kredietverlening kijken, wanneer ze de stand van zaken in een economie willen aflezen. Neemt dat toe, dan is dat goed nieuws en kan de champagnefles open. Dat is wel erg kortzichtig. De BIB leert ons dat dat zoete deel kortstondig is en vrij snel muteert in langdurig zuur gevoel.