Overproductie elimineren
Is de aardappelmarkt te reguleren?
Drie belangenbehartigers in België en Frankrijk onderzoeken de mogelijkheid om een instrument te lanceren waarmee aardappelen uit de markt zijn te nemen. Dit moet overproductie elimineren. Het is niet voor het eerst dat een dergelijk initiatief wordt gestart. Wat kunnen we leren van het verleden?
Het Algemeen Boerensyndicaat (ABS), Fédération Wallonne d'Agriculture (FWA) en de Franse aardappeltelersorganisatie UNPT zijn een project gestart om alternatieve afzetkanalen voor de aardappelteelt te vinden. Voor dit project, dat de naam GEPOS draagt, is €30.000 beschikbaar om de haalbaarheid te onderzoeken. Dit geld is afkomstig uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling.
Areaal en vraag nemen toe
Vlaanderen, Wallonië en Noord-Frankrijk kennen dit seizoen een enorme aardappelproductie. Door een toenemende vraag van de verwerkende industrie breidt het areaal jaarlijks uit. Voor oogstjaar 2018 verwachten PCA en Fiwap een uitbreiding van 6% in Wallonië. Akkerbouwers zeggen Bintje vaarwel en kiezen voor hoogproductieve rassen. Door klimaatverandering nemen teeltrisico’s toe, zo stellen de organisaties.
“In hoogproductieve jaren heerst een enorm overschot, met extreem lage prijzen tot gevolg”. Dat stelt ABS. “In de laatste 10 jaar zijn we om de 3 jaar geconfronteerd met een overschotjaar. Extreem goedkope aardappelen bieden de mogelijkheid om alternatieve afzetkanalen te vinden.” De organisaties willen, voorafgaand aan het verkoopseizoen, afspraken maken en samenwerken. Opties zijn de veevoerindustrie, vergisting, compostering en zetmeelindustrie.
Financiering onbekend
Het project gaat een beslissingsondersteunend systeem ontwikkelen om in te kunnen schatten of sprake is van extreme overschotten. Vervolgens wordt gekeken welke volumes buiten de voedselproductie kunnen worden opgenomen en onder welke voorwaarden. Het project loopt tot juli 2019. Details over de financiële afhandeling ontbreken.
In de afgelopen 15 jaar heeft Nederland 3 initiatieven gezien voor uien en aardappelen. In het voorjaar van 2005 werd Bevordering Afzet Kwaliteitsuien (BAK) opgericht. In 2008 volgde het Uiencollectief van Jan Bakker. Een jaar later probeerde VTA, NAV en LTO het met SPA: Stichting Poolfonds Aardappelen. We blikken terug op de initiatieven met Jaap Haanstra, oud-LTO Akkerbouw voorzitter.
- Bevordering Afzet Kwaliteitsuien (BAK)
In maart 2005 werd, mede door een groep uientelers, stichting BAK opgericht. Doel was om 250.000 tot 300.000 ton uien te verzamelen en verkopen als veevoer of aan vergistingsinstallaties. “Op dat moment moesten telers 1 tot 1,5 cent toebetalen om van hun uien af te raken”, schetst Haanstra. “De belofte was om zonder kosten slechte uien af te voeren. Het lukte om 50% van alle uien in handen te krijgen, terwijl het doel was om 75% in handen te krijgen. Toen liep het stuk. Bewust werd ingestoken op de uien van slechte kwaliteit. De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMA) stond het anders niet toe. Zij waren betrokken bij de oprichting.” - Uiencollectief.nl
Drie jaar later, april 2008, was het opnieuw raak. Nu was het ondernemer en akkerbouwer Jan Bakker die de handschoen oppakte met oprichting van een ‘uiencollectief’. Bakker bood aan om 40.000 ton uien op te kopen. Een kwart van dit volume zou vervolgens in de vergister verdwijnen. Verwachting was dat de markt hier positief op zou reageren, waarna de overige driekwart kon worden verkocht. DCA verzorgde de aanmelding en afhandeling. Deelnemers kregen een bodemprijs van €7 per 100 kilo uitbetaald. Afhankelijk van de leverdatum liep die op tot €10. Bovenop deze bodem werd een participatie uitgekeerd, na aftrek van kosten en provisie. Uiteindelijk ging het plan niet door. De markt steeg zonder kunstmatige ingreep. - Stichting Poolfonds Aardappelen (SPA)
Een jaar later probeerde akkerbouwbelangenbehartigers VTA, NAV en 3 regio-organisaties van LTO het met SPA. Doel was om driekwart van de vrije aardappelen in Nederland aangemeld te krijgen. Naast de vrij geteelde aardappelen ook alle overkilo’s. Door alle partijen te bundelen, en alleen de goede kwaliteit aan te bieden, hoopte SPA een betere prijs te realiseren. Deelnemers kregen een afzetgarantie. Alle afnemers konden bieden op de verzamelde partijen. Om de kosten te dekken rekende SPA 5% provisie. Hiermee werden ook slechte partijen uit de markt gehaald. Toch lukte het niet om het benodigde aandeel in handen te krijgen.
Waarom het steeds mislukt
Haanstra is sinds de 3 initiatieven van mening veranderd, zo geeft hij zelf toe. “De financiering is een belangrijk punt. Moeten boeren zelf meebetalen aan marktregulatie, of staan andere partijen garant? Hun steun valt of staat hiermee. Wat als een groep besluit niet deel te nemen. Hoe ga je daar mee om? Daar liep het steeds op stuk.”
Wat het inzicht van Haanstra echt heeft doen veranderen is een opmerking over de gevolgen voor het areaal. “Door het overschot weg te nemen staat er geen straf meer op groei. Telers kunnen hier misbruik van maken, wanneer ze weten dat een overschot wordt opgevangen. In 1 jaar het overschot wegnemen is mogelijk maar, hoe ga je er het volgend seizoen mee om? Regulering kan alleen met een quotumstelsel, waarbij het aantal hectares wordt beperkt. Dat begint wellicht bij een hectarecontract voor aardappelen en geen contract op basis van vaste tonnen.”
Toch keert de oud-akkerbouwwoordvoerder marktregulering niet definitief de rug toe. “Ieder initiatief die de positie van de akkerbouwer wil verbeteren juich ik toe. Ik wil er in meegaan, voor zover dat mogelijk is. Wees niet arrogant door direct overal nee op te zeggen.”
Reactie Belgapom
Belgapom-secretaris Romain Cools zegt het idee te begrijpen, maar de gang van zaken verwondert hem wel. Hij noemt hiervoor 4 redenen:
- De geschiedenis heeft geleerd dat de groei aan contracten geleid heeft tot een steeds kleiner volume vrije aardappelen, waarop een beperkt overschot of tekort een grote impact kan hebben op de volatiliteit van de prijsvorming op de vrije markt. Vraag is of deze oefening kan leiden tot een beter evenwicht, wat ik betwijfel.
- Mochten Frankrijk en België opteren voor deze insteek, dan zie ik niets dan lachende gezichten in de buurlanden. Die profiteren ten volle van deze oefening. We zijn actief in een Europese markt. Weliswaar met karakteristieken in elke lidstaat en regio, maar toch bevestigt de dagelijkse handel in grondstof dat er geen grenzen meer zijn in dit teeltgebied.
- De sector wordt langs alle kanten, ook vanuit Europa, rond de oren geslagen met thema's als 'circulaire economie' en bestrijding van voedselverliezen,. We stellen nu vast dat diezelfde EU een project steunt dat onderzoekt of voedingsproducten als veevoeding, of zelfs als grondstof voor biogas of compostering. Dit staat haaks op het gevoerde beleid.
- De aardappelsector heeft de voorbije decennia steeds gezorgd voor evenwicht en marktcorrecties, zonder enige inmenging van de overheid. Daarbij speelde de marktwerking zelf een cruciale rol. Ik denk dat dit ook in de toekomst het geval moet zijn. Dialoog binnen de schakel kan hier zeker toe bijdragen. Vandaar ook het initiatief in België, om met het Agrofront (ABS, BB, FWA) en Belgapom een brancheorganisatie aardappelen op te starten. Het feit dat dit initiatief net nu gelanceerd wordt, zonder enige dialoog binnen de keten, lijkt dan ook een ongelukkige timing.
Niels van der Boom
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.