Zelfs Greenpeace valt over prijsvorming aardappelen

Greenpeace België heeft de aanval geopend op de Belgische aardappelverwerkende industrie. Met het rapport 'Recordwinsten voor de industrie, peanuts voor de boeren' maakt de milieuorganisatie duidelijk hoe ze tegen de aardappelsector aankijkt. Vanuit de agrarische sector wordt de milieubeweging niet direct als natuurlijke bondgenoot gezien en er valt ook behoorlijk wat af te dingen op het rapport. Toch wordt er in de kern wel een zeer terecht punt gemaakt: de boer haalt er niet uit wat er potentieel inzit.

Zeven spelers (Clarebout Potatoes, Agristo, Lutosa (onderdeel van McCain), Mydibel (inmiddels overgenomen door Clarebout), Ecofrost, Farm Frites Belgium, en Aviko Belgium) hebben samen ongeveer 90% van de Belgische aardappelmarkt in handen volgens Greenpeace. Bij de kerncijfers over de verwerkers in de samenvatting van het rapport valt nog wel wat op te merken. Er wordt een vergelijking gemaakt tussen 2021 en 2022. Het lijkt alweer even geleden, maar in 2021 hadden we nog volop met coronamaatregelen te maken. Begrijp me niet verkeerd, de verwerkers hebben klinkende cijfers kunnen presenteren de laatste jaren, maar het lijkt erop dat de krenten uit de pap gehaald worden.

Wat de milieuorganisatie voor het gemak ook even buiten beschouwing laat, is dat de telersprijzen voor aardappelen de laatste jaren ook behoorlijk zijn gestegen. De contracten zijn met tientallen procenten gestegen de laatste twee jaar. Voor vrije aardappelen worden voor het tweede jaar op rij records neergezet. De kosten zijn voor telers natuurlijk ook heel hard gestegen. Zeker voor telers die vorig seizoen niet alles gerooid hebben en nu weer moeite hebben om al het pootgoed in de grond te krijgen is het lang niet al goud wat er blinkt. Over het algemeen lijkt er onder fritestelers nog niet de grootste onvrede te heersen over hoe de aardappelmarkt nu functioneert. Zet het maar af tegen tarwe, waarvan de verkoopprijs in een goed jaar veel harder is gedaald dan dat de kostprijs daalde of uien, wat toch een beetje een loterij is.

Belgapom onder vuur
Waar Greenpeace volgens mij wel de spijker op zijn kop slaat, is dat verwerkers wel een heel dikke vinger in de pap hebben bij de totstandkoming van de aardappelprijs. 70% tot 75% van de omzet gaat via contracten. Dat gaat in België vooral met tonnencontracten in plaats van hectarecontracten zoals in Nederland gebruikelijk is. Kan de teler de contractueel vastgelegde hoeveelheid niet leveren dan draait hij als het tegen zit op voor het verschil tussen de contractprijs en prijs op de vrije markt. De prijs op de vrijemarkt wordt dan weer in belangrijke mate bepaald door de Belgapom-notering. In die noteringscommissie hebben telers geen stem. Het zijn drie leden uit de handel en drie uit de verwerking die de commissie vormen. De handel en verwerking bepalen dus uiteindelijk welke prijzen wel en niet meegenomen worden. Niet vreemd dat Belgapom als door een adder gebeten reageert op het rapport bij Vilt.

Het verstevigen van de onderhandelingspositie van de boer in de aardappelketen is vanuit dat oogpunt helemaal geen gekke suggestie van Greenpeace. Ook het idee van degelijke controles en sancties op oneerlijke (handels)praktijken zal boeren aanspreken. Een van de oplossingen van Greenpeace is het verenigen van boeren. In het verleden is echter gebleken dat dat heel lastig is. Initiatieven op dat gebied zijn zelden gelukt. Greenpeace doet een oproep aan de overheid en coöperaties een leidende rol te pakken. In de contractonderhandelingen kan dat helpen. Die overeenkomsten worden echter vooral direct afgesloten tussen teler en verwerker. Een brancheorganisatie of telersvereniging lijkt daar een betere partij voor.

Met het versterken van coöperaties wordt het onderliggende probleem op de vrije markt alleen niet opgelost. Als 'bemiddelaar' op de vrije markt kampen de traditionele aardappelcoöperaties met hetzelfde probleem als telers. Als de aardappelen er niet zijn, kan bijna alles tegen haast elke prijs bij de verwerkers. Lijkt het ook maar even dat er genoeg aardappelen zijn, trappen de afnemers vol op de rem. Denk nog maar even terug aan wat er afgelopen herfst tijdens de oogst gebeurde.

Marktbescherming
Een andere aanbeveling van Greenpeace om de Belgapom-notering af te schaffen en te vervangen 'door prijsmechanismen die de werkelijke marktomstandigheden en productiekosten weerspiegelen' klinkt leuk, maar hoe geef je daar handen en voeten aan? Dat de prijzen voor aardappelen en landbouwproducten in het algemeen nooit onder de kostprijs van duurzame productie mogen liggen, zoals Greenpeace betoogt, klinkt sympathiek, nog even los wat van de vraag wat er verstaan wordt onder duurzame productie. Juist dit seizoen pleiten voor het uitfaseren van 'pesticiden en synthetische meststoffen' en de biologische teelt op een voetstuk plaatsen, doet overigens wel vragen oproepen over hoe goed de milieuorganisatie zich in de teelttechnische kant heeft verdiept. Met een systeem van marktbescherming en gegarandeerde prijzen hebben we in Europa met het oorspronkelijk gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB) ervaring opgedaan. Dat was geen of misschien wel een te groot succes, net hoe je ernaar kijkt. Niet voor niets is dat systeem begin jaren 90 drastisch hervormd.

Hoe het dan wel moet blijft een lastige vraag. Als boeren zouden we ons achter de oren moeten krabben dat zelfs een organisatie als Greenpeace aan de bel trekt over de verdeling van de winst in de aardappelketen. Met de Producenten Organisatie Consumptieaardappelen (POC) of pogingen om de termijnmarkt weer op gang te krijgen, worden initiatieven genomen om de stem van de telers beter door te laten klinken. Het is echter lastig daar voldoende telers achter te krijgen. Kennelijk vinden aardappeltelers het na een paar prijstechnisch goede jaren wel best zo.

Jurphaas Lugtenburg

Jurphaas Lugtenburg is redacteur bij Boerenbusiness en focust zich vooral op de akkerbouwsectoren en de voer- en energiemarkt. Ook heeft Jurphaas zelf een klein akkerbouwbedrijf op Voorne-Putten (Zuid-Holland).

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.