Vluchtelingen ook door landbouwcrisis in Afrika

Wie op het journaal de bootvluchtelingen uit Afrika hun leven op de Middellandse zee ziet riskeren, denkt niet meteen aan landbouw. Toch zou dat wel moeten, want een deel van de crisis in die regio (en die dieper in Afrika) is een landbouwcrisis. Er is geen regio die voor zoveel van zijn voedsel afhankelijk is van import dan het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA in het jargon).

Meer dan 50 procent van de calorieën wordt geïmporteerd. Egypte is de grootste graan-importeur ter wereld. Van wat ten tijde van de oude Romeinen de graanschuur van hun rijk was, is weinig meer over. En dan moet de klimaatsverandering (die tegen het einde van de eeuw hier en daar een vier graden hogere temperatuur betekent) nog komen.

In de MENA regio wonen relatief veel mensen op het platteland. Veel meer zelfs dan je op basis van het nationaal inkomen mag verwachten, de stedelijke economie die welvaart brengt, is te klein. Op dat platteland zijn de bedrijfjes klein: een halve hectare is al heel wat. Veel verborgen werkeloosheid onder vrij goed opgeleide jongelui (op zich een gevaarlijke combinatie). De boeren zijn vaak vrouwen, die dan weer niet de eigenaar van het bedrijfje zijn.

Vaak wordt er ook slecht omgegaan met het schaarse water. Er zijn uitzonderingen (zoals Jordanië), dus het kan beter. Door meer voorlichting en praktijkonderzoek en door water vooral beschikbaar te maken voor arbeidsintensieve gewassen of gewoon te beprijzen.

Tegen die achtergrond valt te begrijpen dat de Arabische lente begon met een groenteverkoper in Tunesië die zich in brand stak, omdat hij niet verder kon zonder inkomen in een corrupte omgeving. En dat de Syrische winter niet begon met een opstand in de steden, maar op het platteland. En dat terwijl historici vaak stellen dat boerenopstanden zelden succesvol zijn, omdat agrarische ondernemers de tijd niet hebben om lang te hoop te lopen tegen het paleis.

Deze situatie betekent dat er grote beleidsuitdagingen zijn. Allereerst rond voedselzekerheid. Het lijkt aantrekkelijk die importen van bijvoorbeeld granen terug te dringen. Toch is het maar de vraag of dat verstandig is. Alternatief is een concept van voedselweerbaarheid of voedsel-soevereiniteit, waarin je het schaarse water gebruikt voor arbeidsintensieve gewassen als groenten en fruit. En deze exporteert zodat je geld hebt om graan te importeren. Maar dan blijf je wel sterk afhankelijk van de prijsschommelingen op de internationale graanmarkt.

Tweede vraag is waar die producten naar toe moeten worden geëxporteerd. De EU is vlakbij en in het nu twintig jaar lopende Barcelona-proces is die handelsrelatie gemakkelijker geworden. Maar juist rond groente en fruit is er nog altijd een zekere bescherming, niet alleen door de overheid maar ook door alle handelseisen als GlobalGap en de MRL’s. In de praktijk is het voor de MENA regio dan ook makkelijker om naar de Golfregio, Zuidelijk Afrika of India te exporteren.

Het lijkt er op dat de regio gebaat is met goede plattelandsontwikkelingsprogramma’s en specifieke sociale programma’s zoals Brazilië die met zijn Bolsa programma succesvol heeft geïntroduceerd. Bijstand onder de voorwaarde dat zij naar school gaan of zich anderszins een goed burger toont, overheids-inkoopprogramma’s van producten van kleine boeren voor scholen, specifieke voorlichting voor kleine boeren, microkrediet, het helpen oprichten van coöperaties en dergelijke.

En de Europese Unie moeten afvragen wat we in het kader van het Buurlanden-beleid kunnen doen. Dat kon wel eens dichter bij het landbouwbeleid en de plattelandsontwikkeling liggen dan je zo op het eerste gezicht denkt als je die bootjes op de Middellandse zee ziet. Misschien moeten we wat vaker hun producten kopen, zodat de mensen daar een boterham kunnen verdienen en niet de wijk nemen.

En er zijn succesvolle Europese bedrijven die een kans zien en productie in bijvoorbeeld Marokko opzetten. Een economische actie die volgens mij ook een humanitaire daad is.

Krijn J. Poppe
Econoom met een analyserende blik op de landbouw

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.