Achtergrond Polen
Polen: Land van kleine boeren en hoge subsidie
Het Poolse overheidsstatistiekbureau GUS heeft nieuwe cijfers gepubliceerd over de ontwikkeling van de landbouwsector in 10 jaar tijd. Die tonen aan dat Polen nog altijd een landbouwland is met enorme potentie. Landbouwbedrijven met minder dan 5 hectare domineren er nog steeds de helft van het landschap, al gaat de professionalisering razendsnel.
Het rapport becijfert de agrarische ontwikkelingen tussen 2010 en 2019. Het afgelopen jaar werd voor Poolse boeren getekend door grote droogte. Na een extreem natte herfst in 2017 en daaropvolgend een nat voorjaar, volgde een periode van droogte die feitelijk heeft aangehouden tot deze zomer. Ook nu nog is het droog in sommige gebieden. Dat tekent de sector.
Kleinschaligheid
Vorig jaar telde Polen 1,4 miljoen bedrijven die gezamenlijk 14,7 miljoen hectare landbouwgrond bewerken en 10 miljoen grootvee-eenheden beheren. Bijzonder is dat ruim de helft van deze bedrijven niet groter is dan 5 hectare. Slechts 2,4% beboert 50 hectare of meer. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Tsjechië of Slowakije, werd de Poolse landbouw onder het Sovjet-bewind niet enorm hervormd. De landbouw bleef er kleinschalig en is dat nog altijd. De gemiddelde bedrijfsgrootte is nu 10 hectare. De cijfers vertekenen het beeld van deze agrarische natie iets, want grote bedrijven met duizenden hectares zijn er wel degelijk genoeg te vinden.
Het areaal akkerbouwteelten bedroeg vorig jaar 10,9 miljoen hectare. Dit cijfer is in de afgelopen 10 jaar redelijk stabiel gebleven. Op bijna driekwart van de percelen wordt graan gezaaid. Goed 10% is bestemd voor de groenteteelt, al neemt deze in zijn totaliteit wel af. In 2019 telden Poolse veehouderijbedrijven gezamenlijk 6,3 miljoen koeien. Een stijging van 1,3% met het jaar ervoor. Daarnaast waren er 11,2 miljoen varkens (+1,7%).
Hogere omzet
De droogte heeft niet alleen voor fors lagere opbrengsten gezorgd, maar ook voor een hogere omzet door gestegen productprijzen vorig seizoen. De akkerbouwomzet lag in 2019 gemiddeld op €539 per hectare. Een jaar eerder was dat €488. Bij veehouders was dat vorig jaar €815 per hectare. Het totale bedrijfsinkomen komt voor 2019 gemiddeld op €9.624 per bedrijf uit. Een stijging van 15% in vergelijking met 2018. De kleinere bedrijven kunnen zonder subsidies niet overleven. Bedrijfseigenaren zijn daarom meestal deeltijdboer. De grondprijzen zijn al jaren bezig met een opmars. In 2019 stegen ze opnieuw, tot gemiddeld €10.384 per hectare.
De varkenssector in Polen wordt getekend door Afrikaanse varkenspest. Het aantal geregistreerde besmettingen nam afgelopen jaar af, maar blijft met bijna 2.500 gevallen fors. Toch groeide het totaal aantal dieren licht. Vooral het aantal fokzeugen steeg. Daarnaast importeerde het land 7,2 miljoen varkens in 2019 vanuit andere Europese landen. Ook de rundveehouderijsector groeide. Vooral het aantal kalveren nam toe, met 2,2%. De melkproductie steeg met 2,3%.
Directe betalingen cruciaal
Zoals gezegd is de gemiddelde bedrijfsgrootte klein en zijn de inkomsten relatief laag. Boeren staan zelfs helemaal onderaan de lijst van inkomsten per beroepsgroep, terwijl de totale Poolse economie duidelijk in de lift zit. Een gemiddeld inkomen bedroeg in 2019 €400 per maand (+5%). Voor boeren is dat slechts €200 en liggen de uitgaven vaak hoger dan de inkomsten. Directe betalingen uit het GLB zijn daarom van cruciaal belang. Sinds 2015 kan Polen hierover beschikken. 30% van het inkomen is afkomstig uit directe betalingen. Inclusief andere steunmaatregelen is zelfs 45% afkomstig uit subsidie. Ter vergelijking: in Nederland is dit 20%.
Het totaal Pools budget binnen het GLB is €23,7 miljard, waarvan bijna alles afkomstig is uit EU-fondsen. Voor een aantal gewassen als suikerbieten kent het land een direct gekoppelde steun. Voor bieten bedraagt die €335 per hectare, voor zetmeelaardappelen is dat €244. Om in aanmerking te komen voor subsidie moeten boeren aan enkele basale regels voldoen zoals het bijhouden van een mestboekhouding, gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en een spuitkeuring.
EU handelspartner
Sinds jaar en dag fungeert Polen als het kruispunt van Europa voor de handel tussen oost en west. Van de totale Poolse exportwaarde is bijna 13% (€31,4 miljard) afkomstig uit de agrarische sector. Van de totale import is dat ruim 8% (€21,1 miljard). EU-lidstaten nemen 80% van de Poolse producten af. Duitsland heeft hierin een aandeel van 25%. Op 2 staat het Verenigd Koninkrijk en op 3 volgt Nederland, met een aandeel van 6,4%. Ook naar het oosten wordt behoorlijk geëxporteerd. Oekraïne nam in 2019 voor €600 miljoen aan producten af en Rusland voor €565 miljoen. Dat is ongeveer gelijk aan de export richting de VS.
Het land is Europees marktleider en wereldwijd groot in de productie van hard en zacht fruit als appels, aardbeien en kersen Daarnaast worden veel bevroren groentes geëxporteerd. Ook is het de grootste EU-exporteur van pluimveevlees. De zuivelexport groeide met 2% in 2019, waarvan Europese landen driekwart afnemen. Het gaat vooral om kaas (35% van het totaal).
Bio-areaal neemt af
Na toetreding tot de EU in 2004 werd Polen verplicht om biologisch boeren te stimuleren. Het aantal biologische bedrijven kent sinds 2013 weer een dalende trend en staat momenteel op 20.000. Dat waren er 7 jaar geleden nog 26.600. Het gaat vooral om akkerbouwbedrijven (88%). Zij beboeren tezamen 485.000 hectare, 3,3% van het totaal landbouwareaal.
De toekomst
Ondanks dat ook de professionalisering en schaalvergroting in Polen toenemen, blijft het een land van kleinschalige landbouw met arme bedrijven die niet evenredig meegroeien met de Poolse economie. De herkozen conservatief katholieke regering stimuleert juist de kleinschalige familiebedrijfjes, die vooral in het oosten te vinden zijn. Dit belemmert een verdere professionalisering van de landbouwexport. Ondertussen doet de top 2% van de Poolse bedrijven niet langer onder voor hun westerse collega's. Zij produceren op een zeer hoog niveau, maar worden belemmerd in hun ontwikkeling door conservatieve beleidsregels. EU-subsidie, hoofdzakelijk in de vorm van directe betalingen uit de eerste pijler van het GLB, blijven cruciaal om Poolse boeren een inkomen te kunnen garanderen. Met een Pool als landbouwcommissaris in Brussel lijkt de toekomst voor nu gezekerd.
Meer informatie en cijfers? Download en lees het volledig Engelstalig rapport hier.
Niels van der Boom
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.