Interview Maria Litjens
Aardappeltelers mogen meer marktmacht creëren
De Nederlandse Akkerbouw Vakbond praat over het oprichten van een producentenorganisatie (PO) voor aardappeltelers. Maar is dat wettelijk gezien wel mogelijk op een schaal die ook daadwerkelijk invloed heeft? Boerenbusiness vraagt het aan Maria Litjens, die zelfstandig juridisch landbouwkundig consultant is.
Is het wettelijk gezien mogelijk dat producentenorganisaties prijsafspraken maken?
"In zijn algemeenheid geldt dat er in de EU een kartelverbod is. Bedrijven in een keten mogen geen afspraken maken over prijzen. In het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) staan echter regels voor producentenorganisaties. Daarin staat dat een producentenorganisatie aanbod mag afstemmen op de vraag, aanbod mag concentreren door meerdere ondernemingen bij elkaar te voegen en de prijs mag stabiliseren. Omdat het landbouwrecht voor gaat op mededingingsrecht gaan deze regels ook voor op het kartelverbod. Dus wettelijk gezien zijn er mogelijkheden voor prijsafspraken binnen een producentenorganisatie."
Dus de wetgeving sluit aan bij het streven van de politiek om de boer een betere positie in de keten te geven?
"Dit zou wel de bedoeling moeten zijn, maar de uitwerking in de regels laat dat niet zien. De regels zijn altijd vaag geweest. Het Europese Hof heeft in 2017 echter een uitleg gegeven over de producentenorganisatieregels in relatie tot de mededingingswetgeving. Ik baseer me op de uitleg van de regels door het Hof. Zij interpreteert de regels in de zin dat de positie van de boer moet worden versterkt. Daarbij is aangegeven dat op grond van de Europese voorrangsregel de PO-regels voorgaan op de mededingingsregels. PO's vallen dus buiten de werking van het kartelverbod. Boeren mogen binnen een PO afspraken maken over prijs en hoeveelheid. Zo is de positie op de markt te versterken en zijn PO's een invulling van de politieke roep."
Hoe is de Nederlandse invulling van deze Europese wetgeving?
"In Nederland is de wetgeving een stuk complexer dan in Duitsland. De minister van landbouw komt voor het zomerreces nog met een wetsvoorstel over PO's en de mededingingswetgeving, maar ik verwacht dat deze regels het er niet beter op maken. Waarschijnlijk zullen ze minder ruimte bieden voor producentenorganisaties dan het Hof in haar uitspraak doet. Duitsland doet het beter. Daar hebben ze gewoon in de regels staan dat bij een producentenorganisatie het kartelverbod niet van toepassing is. Zo kan het ook in Nederland door de mededingingswetgeving even opzij te zetten en agrarische regels te maken. En deze regels gaan toch voor op de mededingingsregels."
"Daar moet bij gezegd worden dat deze regels alleen gelden voor primaire producenten, omdat hun afnemers zoveel machtiger zijn en primaire producenten het meeste risico lopen. Ook de ambtenaren op het ministerie willen daaraan meewerken, maar zij vragen zich af hoe ze dit het beste kunnen invullen. Het probleem zit niet in de onwil, maar in de complexiteit van de regels."
Hoe zijn de ervaringen in het buitenland met producentenorganisaties?
"In Duitsland en Frankrijk zijn er veel meer producentenorganisaties dan in Nederland. Over Duitsland is weinig recent onderzoek bekend, maar waren ze 10 tot 20 jaar geleden redelijk tevreden met deze organisaties en leidden ze tot betere prijzen. In 2012 is er nog onderzoek gedaan in Frankrijk. Daaruit bleek dat telers tevreden waren over de werking, hoewel het in Frankrijk, net als in Nederland, lastig is wat betreft de regels."
Wat mag een producentenorganisatie precies wat betreft prijsafspraken?
"Door een producentenorganisatie mogen er afspraken over de prijs gemaakt worden en kan bijvoorbeeld ook een areaalbeperking worden doorgevoerd. Het Hof heeft daarbij wel gezegd dat alleen afspraken gemaakt mogen worden die strikt noodzakelijk zijn. Niet alle telers mogen bij een dergelijke organisatie zijn aangesloten, want dat zou een te grote macht vormen. Tegelijkertijd is het wel belangrijk dat een groot deel van de producenten aangesloten is om marktmacht te kunnen krijgen. Prijsafspraken kunnen op allerlei manieren gemaakt worden. Er zou bijvoorbeeld alleen maar een minimumprijs afgesproken kunnen worden. Dan valt er nog wel te onderhandelen over wat daar boven op komt en blijft er een stuk vrijheid over voor de teler."
Gaan telers door een producentenorganisatie die vrijheid niet te veel verliezen?
"Je kunt je allereerst afvragen of vrijheid prettig is als je een te lage prijs krijgt voor je product. Als je het gezamenlijk doet, lever je inderdaad wat vrijheid in, maar alleen kun je de prijs niet verbeteren. Wel moeten akkerbouwers er onderling over praten hoe ze prijsafspraken concreet willen vormgeven en ze houden vrijheid om die beslissing samen te nemen."
Denkt u dat verwerkers een producentenorganisatie als een bedreiging zien?
"Als verwerker kan je er ook kansen in zien. Je kunt met je afnemers goede afspraken maken en dat hoeft maar met 1 partij. Dat kan natuurlijk ook voor verwerkers handig zijn."
Is het eenvoudig om een producentenorganisatie op te zetten?
"Ja, de NAV moet een formulier invullen van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en er is goedkeuring van de minister nodig. Er zijn een aantal eisen: Zo moet een producentenorganisatie minimaal 15 telers hebben en democratisch zijn. Leden moeten dus invloed hebben op besluitvorming. Het punt is niet de moeilijkheid, maar meer de afspraken die intern bij zo'n organisatie gemaakt worden. Er moet gekeken worden hoe het aantal deelnemers zo hoog mogelijk kan zijn en dus moet het soort afspraken zo goed mogelijk passen bij de telers."
Anne Jan Doorn
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.