Wie in Nederland mag vervuilen en waarom?

De stikstofcrisis houdt Nederland gevangen. Voor de oplossing kijken beleidsmakers vooral naar de landbouw. De ene na de andere optie om de boerensector in te krimpen, lekte afgelopen zomer uit. Aan de formatietafel en door ambtenaren wordt koortsachtig gewerkt om er het beste plan uit te vissen en dat politiek te plooien.

Door de focus op de primaire landbouw in politiek en media, vergeten we het cluster van activiteiten daaromheen. Van zaadveredeling tot koel- en verpakkingstechniek en van logistiek tot machinebouw en voedingsonderzoek. Het zou er zo niet zijn geweest zonder onze landbouw. Het is niet ontworpen, maar organisch ontstaan in de loop van 8 eeuwen geschiedenis.

Door zijn diversiteit heeft het een breed innovatiepotentieel. Zonder vleeswarenindustrie zou Nederland nu niet het mekka van de vleesvervangers zijn. Zonder verse productie en handel daarin zouden we geen milde conserveringstechnieken hebben ontwikkeld om verspilling te voorkomen. We zouden nu geen data-industrie ontwikkelen, die beschermt tegen fraude en hacks met voedsel die een voedselgigant in de VS onlangs platlegden. We zouden nooit gehoord hebben van de 1-sterkip en het Kipster-ei. Zonder kassen zou Nederland geen Koppert Biological huisvesten, de mondiale marktleider in gewasbescherming zonder chemie. Zonder de landbouw zou ons land geen wereldwijde marktleider zijn in de veredeling van groenten, bonen en aardappelen.

Innovatie en competitie
Het Nederlands agrifoodcomplex stond model voor het eerste gebruik van het begrip 'cluster' in theorieën over waardecreatie door Harvard Business School hoogleraar Michael Porter. Clusters brengen innovatie en competitie op gang en houden die vanzelf gaande. Succesvolle clusters excelleren daarin. Dat mag juist van het Nederlandse agrifoodcomplex worden gezegd, vond Porter.

D66 wil flink snijden in de vervuilende landbouw, maar erkent het belang van clusters. Kamerlid Raoul Boucke betoogde dat behoud van Tata Steel (foto) – kampioen uitstoot van stikstof én CO2 - belangrijk is voor Nederland. De ovens brengen banen, innovatie en hebben een kleinere ecologische footprint dan dergelijke bedrijven elders in de wereld. Bovendien maken ze onze regio onafhankelijk van andere continenten voor staal waar onze fabrieken producten en machines van maken.

Politieke partijen erkennen niet
Diezelfde argumenten gelden a fortiori voor de landbouw binnen het agrifoodcluster van onze Noord-West Europese regio. Maar verschillende politieke partijen erkennen dat niet. Daarom heeft de boer pech, want hij vervuilt. Grootvervuiler Tata doet dat ook maar is 'wel belangrijk'. Twee verschillende framings en daarom een verschillend oordeel over de ernst van vervuiling en het recht op maatregelen om daar iets aan te doen.

Onderwijl dragen Nederlandse technieken overal ter wereld bij aan verduurzaming en het verbeteren van voedsel conform de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. Officieel maakt het cluster minimaal 7% van onze economie uit. Wie fris in de werkelijke vertakkingen duikt, komt vermoedelijk op 15 tot 20% uit. Vervang zo'n rijke erfenis met zowel economische en geopolitieke, als maatschappelijke en ecologische waarde voor de wereld als geheel maar eens.

Domme kapitaalvernietiging
Nederland erkent het belang van staal, maar vergeet de mondiale waarde van zijn bijdrage aan voeding en ecologie. Krimp van de Nederlandse landbouw is onvermijdelijk. Maar boeren botweg de wacht aanzeggen zonder te letten op hun belang voor het cluster als geheel, is domme kapitaalvernietiging. Een muur waar je lukraak stenen uittrekt, stort in.

Maak daarom gericht beleid dat de cruciale onderdelen van dat formidabele Nederlandse agrifoodcluster voldoende volume geeft, zodat het zijn innovatiekracht en verdienvermogen ook in de toekomst voor Nederland en de wereld kan blijven inzetten. Dat vergt inhoudelijk en politiek goed beargumenteerde keuzes voor wat wél kan omdat leven zonder vuile handen een illusie is. Met zo'n uitgangspunt kan het nieuwe kabinet weer dappere politieke keuzen maken en begrijpelijk uitleggen wie mag vervuilen en waarom.

Petra Berkhout, senior onderzoeker Wageningen Economic Research
Dick Veerman, hoofdredacteur van Foodlog

Deze opinie verscheen eerder in een licht gewijzigde versie in Trouw van 5 november 2021.

Dick Veerman

Hoofdredacteur van Foodlog.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.