Staat had zich miljarden aan rente kunnen besparen

Het is zomer 2021. Als de Nederlandse Staat een lening op de kapitaalmarkt afsluit met een looptijd van 10 jaar, kríjgt de Staat op elk geleend miljoen €3.360 toe. De rente was namelijk -0,336% negatief. Fast forward naar eind mei 2022. De rente op een tienjarige staatslening is opgelopen naar 1,25%. Elke miljoen euro die de staat nu leent, kost jaarlijks €12.500 aan rente.

Het Centraal Planbureau berekende onlangs dat de Staat tot en met 2025 met de gestegen en zeer waarschijnlijk verder stijgende rentest €5 miljard extra kwijt is rentelasten. Dat is jaarlijks zo'n €1,25 miljard, oftewel iets meer dan €70 per inwoner van ons land. Bij het ministerie van Financiën maakt ze zich geen zorgen daarover. Logisch, onze staatsschuld is niet alleen redelijk laag, de gemiddelde looptijd ervan bedraagt ook bijna 9 jaar. Dat wil zeggen, als onze gehele nationale schuld één lening was geweest, dan had deze in 2031 moeten worden afgelost. Daarbij bedraagt de gemiddelde rente over de schuld 1,5%. Ter vergelijking: in 2007 was dat 4,1%. Wel kunnen die hogere rentelasten leiden tot wat ambtenaren 'budgettaire problematiek' noemen. Vertaald: de overheid moet elders bezuinigen.

Nu moet ik zeggen dat de Staat de afgelopen jaren negatieve rentestanden onder meer heeft gebruikt om de gemiddelde looptijd van de nationale schuld op te rekken van 6,5 jaar in 2007. Maar dat had veel verder kunnen worden opgerekt. De Staat had veel 30-jarige of - zoals veel andere landen - 50-jarige leningen in de markt kunnen zetten en de negatieve c.q. zeer lage rentes voor veel langer vast kunnen zetten. Dat is niet gebeurd en gedane zaken nemen geen keer. Maar er is iets anders wat mij niet alleen verbaast, maar ook zorgen baart.

Structureel uitgaven verhogen
In 2007 betaalde Den Haag €12 miljard aan rente over een schuld van ongeveer €260 miljard. In 2013 was de renterekening dankzij de lage rentestanden gedaald naar €9,8 miljard en in 2021 zelfs naar slechts €3,7 miljard. Oftewel: als land waren we gewend zo'n €8 miljard per jaar meer rente te betalen, zonder dat er hoefde te worden bezuinigd. Dat nu met iets meer dan €1 miljard extra rentelasten per jaar al bezuinigingen nodig zijn, zegt mij dat die vrijgekomen ruimte is gebruikt om structurele uitgaven te verhogen. Terwijl deze ruimte, en dat was hoop ik destijds toch duidelijk op het ministerie, tijdelijk was (ze verwachtten daar toch niet eeuwig negatieve rentes!?) Want anders hadden we nu die extra miljard aan rentelasten per jaar makkelijk kunnen absorberen, toch.

In plaats van dus blij te zijn met die tijdelijke meevallers, maar die ruimte wel beschikbaar te houden voor tijden waarin de rentes hoger worden, werd blijkbaar gedaan alsof de rente altijd negatief bleven. En zo werd de vrijgekomen financiële ruimte gretig gebruikt voor allerlei structurele uitgaven. De overheid werd sinds 2007 structureel groter (vandaar die hogere en nieuwe belastingen en heffingen waarmee je elk jaar te maken hebt) en dat verandert niet de komende jaren.

Financiële poppen aan het dansen
En dat is toch zorgwekkend, want als de langetermijnrentes de komende jaren per saldo blijven stijgen en mettertijd uitkomen op iets van 2,5 tot 3% per jaar (dus nog ver weg van die ruim 4% uit 2007), dan hebben we de financiële poppen later dit decennium écht aan het dansen. In de zin dat de extra rentelasten makkelijk €5 miljard per jaar kunnen bedragen. Naarmate 2030 dichter bij komt, moet een steeds groter deel van onze schuld worden geherfinancierd tegen die hogere rentes. Als het verleden enigszins maatgevend is, dan gaat de overheid die rekening bij de huishoudens en bedrijven neerleggen en niet nagaan hoeveel kleiner de overheid zelf kan worden.

Op de korte termijn heeft mijn zorg te maken met het feit dat 14% van de Nederlandse staatsschuld een looptijd van 1 jaar of korter heeft. Oftewel: dat deel moet ook worden geherfinancierd tegen steeds hogere rentes. Is er nog meer schuldnieuws? Jazeker! Op 1 november dit jaar lost de Nederlandse Staat voorgoed haar schuld af. Ja, echt! Ok, het gaat om een heel klein deel van de totale schuld, financiële kruimels zeg maar, en om een drietal leningen uit 1815, 1896 en 1910, maar toch.  

Edin Mujagic

Edin Mujagic is macro-econoom en hoofdeconoom bij OHV Vermogensbeheer. Hij focust zich op de wereldwijde centrale banken, en in zijn blogs schrijft hij met name over de ECB en Fed. Ook heeft hij diverse boeken geschreven.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.