Ontlok de creatieve energie van innovatieve boeren

Prijzen blijven de aandacht vragen, van granen en gas tot nu ook de lonen op Schiphol. Nog even en ook de rente gaat omhoog. Die veranderende prijzen geven aan dat de economie niet erg in balans is. Ze maken ook weer eens duidelijk dat de kostprijs van de productie niet bepalend is voor de marktprijs: die wordt bepaald door vraag en aanbod. Alleen in een stabiele wereld zonder schokken en innovaties zijn de marktprijzen en kostprijzen aan elkaar gelijk. Die wereld bestaat alleen in de theoretische modellen van economen.

De vraag is dus hoe we de economie weer een beetje in balans krijgen. Uit de boekenkast pakte ik de klassieker The Road to Serfdom van Friederich von Hayek. Die verbindt namelijk nog een vergaande consequentie aan de werking van prijzen: ze helpen om een nieuwe balans, de nieuwe natuurlijke orde, te vinden. Prijzen zijn niet alleen signalen die informatie bevatten over de gewenste producten en diensten, maar ook een middel waarmee de toekomstige inrichting van de economie vorm krijgt. Zo ontstaat 'spontaan' door onze reacties op prijzen de blijkbaar gewenste inrichting van de maatschappij. Het is in die optiek dus niet alleen zeer onverstandig om in de prijzen in te grijpen, maar ook om te proberen met centrale planning de zaak weer in balans te krijgen.

Aanwenden van creatieve energie
Von Hayek had helemaal niets met planning van bovenaf. Dat ontneemt de mens zijn vrijheid en maakt hem of haar een horige of slaaf van de planners, meestal de overheid. Het is belangrijker, zo schreef hij in zijn nawoord, dat we de obstakels weghalen die mensen hinderen in het aanwenden van hun creatieve energie, dan dat we onze energie steken in het optuigen van mechanismes om mensen .te sturen en de vooruitgang te plannen. Het lijkt aantrekkelijk, maar uiteindelijk ontneemt het mensen vrijheid en leidt het tot dwang: gedwongen beroepskeuze, verplichte banen en dan moet er wel een totalitaire staat uit ontstaan.

Hayek (het Oostenrijkse "Von" verdween na zijn emigratie naar Engeland naar de achtergrond) schreef zijn boek in oorlogstijd (1943) en zette zich daarmee fel af tegen (nationaal-)socialisme, corporatisme en voortzetting van de oorlogsplanning in vredestijd. Zijn raad werd aanvankelijk niet erg opgevolgd, maar hij kreeg in 1974 wel de Nobelprijs voor economie.

Splits maar een ammoniakrecht af
Ik vermoed dat Hayek weinig op had gehad met de huidige aanpak van onze milieuproblemen via gebiedsprocessen en de daarbij behorende planning, afgezien van het feit dat decentralisatie van besluiten naar een zo laag mogelijk niveau voor hem essentieel was – daar is immers meer lokale expertise dan bij de centrale planner. De aanpak van de verhandelbare melkquota, fosfaat- en dierrechten zou hem meer hebben aangesproken. Splits maar een ammoniakrecht (en CO2-recht) af van de al bestaande rechten, zet in de wet dat elk jaar een percentage vervalt, verbiedt net als bij dierrechten verhandeling naar een concentratiegebied en bepaal zo nodig hoeveel rechten je per ha rond natuurgebieden mag aanwenden en de overheid is klaar. De markt regelt de rest via onderlinge handel tussen boeren die stoppen, een nieuwe emissiearme stal bouwen of natuur-inclusieve landbouw omarmen. Dat zou in zijn ogen efficiënter zijn dan plannen en vergaderen en zo ontlok je de creatieve energie van innovatieve boeren (en stallenbouwers, veefokkers en veevoerleveranciers).

Na zijn Nobelprijs kwam er in de politiek meer aandacht voor het liberale gedachtengoed van Hayek. Het verhaal gaat dat de Engelse premier Tatcher erg gecharmeerd was van zijn oeuvre en tijdens een kabinetsvergadering een exemplaar van een boek van Hayek uit haar befaamde handtasje haalde, er mee op tafel sloeg en geërgerd zei: "This is where we believe in". Die wereld van handtasjes en liberale ideeën lijkt uit de Nederlandse politiek verdwenen. Zelfs bij de liberale partijen.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.