De consumptieaardappelteelt krijgt normaalgesproken te maken met een jaarlijkse prijsstijging van gemiddeld 3%. Voor komend teeltseizoen 2022-2023 is deze stijging veel hoger. Waar zitten de pijnpunten en hoe kun je je hier als teler tegen wapenen?
Hoofdpunten
De Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV) becijfert sinds 2010 de kostprijs voor de teelt van consumptieaardappelen op zand- en kleigrond. Begin dit jaar zetten we hun saldoberekeningen door de jaren heen naast elkaar. Wat blijkt: gemiddeld stijgt de kostprijs van een kilo aardappelen met 3%. Dat lijkt misschien niet veel, maar over een periode van 11 jaar praat je over 30% tot 40% hogere kosten. Dit is afhankelijk van het levermoment en je grondsoort.
Angst onder afnemers
Het komend seizoen wordt spannend voor de aardappelteelt. Er is met recht sprake van angst onder aardappelafnemers en verwerkers. Dit jaar is een duidelijk signaal afgegeven dat groei van het areaal er niet in zit wanneer structureel beneden kostprijs wordt uitbetaald. Het gevolg was een areaal dat in de EU-5 met gemiddeld 5% daalde. Voor komend seizoen zitten telers niet anders in de wedstrijd. Sterker nog, 2 belangrijke factoren spelen een bepalende rol: de hoge graanprijzen en de fikse kostprijsstijging.
Vooral kiemremmers duurder
We pakken de kostprijsbereking van de NAV er nog eens bij en maken een schatting voor oogstjaar 2022. Vooral de posten meststoffen, gewasbescherming en energie zijn fors in prijs gestegen. Hoeveel exact is lastig zeggen, leert navraag bij mensen uit de sector. Zo wisselt de prijsstijging van gewasbeschermingsmiddelen behoorlijk per product. Gemiddeld is zo'n beetje 2% tot 4%, maar voor kiemremmer 1,4Sight is sprake van een prijsstijging van 20%. Dat meldt een toeleverancier. In de voorbije 10 jaar is de kiemremming al 450% in prijs gestegen. De kostenpost is inmiddels significant.
Net zo belangrijk is de beschikbaarheid van middelen. Fabrikanten bouwen bewust weinig voorraden op en produceren alleen wat afnemers denken nodig te hebben. Loopt het seizoen anders (zoals de hoge ziektedruk deze zomer) dan kunnen plotselinge tekorten op grote schaal ontstaan in Europa. Dat zet de beschikbaarheid onder druk.
Duurdere meststoffen
De prijzen voor meststoffen zijn een ander verhaal. Door de gestegen energieprijzen, vooral van aardgas, wordt kunstmest flink duurder. Dit is nu al zichtbaar en fabrieken schroeven hun productie terug. In de voorverkoop is de prijs van KAS gestegen van €20 naar €32 op dit moment, zo meldt een teler. Dat is een stijging van 60%. In de saldoberekening houden we het bij een iets gematigde prognose van 25% hogere kosten. Dit is gebaseerd op schattingen van Copa-Cogeca.
De teelt op zandgrond is in het voordeel. Door de duurdere kunstmest wordt naar verwachting komend seizoen meer drijfmest aangewend. Op zandgrond is dat de standaard, maar op kleigrond is dat lastiger in te passen. Akkerbouwers zitten niet allemaal te wachten op zware machines die in het voorjaar over het land rijden. Een grotere vraag naar drijfmest heeft ongetwijfeld effect op de prijzen die boeren ontvangen. Minder vee werkt niet positief voor de beschikbaarheid van mest.
Dure energie
Een andere bepalende factor is de prijs van energie. Dit is juist een post in de saldoberekening waar de laatste 10 jaar dalingen zichtbaar waren: Van €895 naar €200 per hectare. We rekenen voor komend seizoen met een stijging van 40%. Nu is dit wel een markt waar grote fluctuaties mogelijk zijn. Analisten houden rekening met aanhoudende prijsfluctuaties en stijgingen volgend jaar. Gas, olie en elektriciteit zijn allemaal gestegen in prijs. Dit heeft gevolgen voor de dieselprijzen en dus de kosten van de bewerkingen. Voor diesel betaal je momenteel meer dan €1,10 per liter, waar dat een jaar geleden nog zo'n €0,85 per liter was. Dat is een stijging van 30%.
Om bij mechanisatie te blijven. Wie moet investeren in een nieuwe trekker of machine kan zijn borst ook nat maken. Prijsstijgingen van 10% tot 15% zijn niet ongewoon. Het leveren van nieuwe apparatuur is sowieso een probleem door een gebrek aan materialen. Daarbij speelt het chiptekort een hoofdrol. Investeringen uitstellen is een optie, maar het is de vraag of de prijzen weer gaan dalen. De ervaring leert dan dit bijna nooit het geval is.
Arbeid niet te vinden
Arbeid is een andere belangrijke post die in deze berekening niet wordt meegenomen. De NAV hanteert 15% marge als 'loon' voor de teler. Zij gaan er van uit dat de akkerbouwer zelf alle werkzaamheden uitvoert, met een klein beetje hulp van loonwerkers. Hier hebben we een kleine prijsstijging doorberekend. Wie met vreemde arbeid moet werken bemerkt niet alleen een stijging van de loonkosten, maar ook de beschikbaarheid. Die is momenteel bijzonder nijpend.
Prijsstijging 5% tot 7%
Wat betekenen al deze stijgingen voor de kostprijs. Voor af land leveren rekende de NAV voor 2021 met een kale kostprijs van €0,119 (zandgrond) en €0,147 (kleigrond) per kilo bij 55 of 50 ton aardappelen. Dit is exclusief marge voor de teler. Naar schatting komt de gemiddelde kostprijs volgend jaar uit op €0,125 en €0,147 per kilo. Dat is een stijging van zo'n 5%.
Uit de bewaring gaat de prijsstijging pas echt doortellen. Hier komt de kostprijs voor zandaardappelen op €0,169 en die voor klei op €0,196 (levering april). Dat is een plus van ruim 7% ten opzichte van 2021. Toen zat de kale kostprijs op €0,158 en €0,182. Inclusief marge voor de ondernemer kom je op een kostprijs die boven de €0,20 per kilo ligt.
Kijkend naar de gemiddelde contractprijzen van 2021, liggen deze beneden kostprijs. In week 17 wordt €14,66 voor Fontane betaald en €16,70 voor Innovator. In 2020 lagen de prijzen iets hoger, maar nog altijd onder het vereist niveau. Verwerkers moeten daarom met een fikse verhoging komen om dit gat te dichten. Het is maar zeer de vraag of dit het geval is. De geschiedenis leert dat de contractprijzen jaarlijks tussen de 5% en 10% toenemen. Om in 2022 kostendekkend te zijn moeten de prijzen met 15% tot 17% stijgen of misschien wel meer.
Kostprijs niet gedekt
Tijdens het Aardappeldebat in de Boerenbusiness-studio zei Dick Zelhorst van Aviko Potato voor volgend seizoen een 'significante contractprijsverhoging' door te voeren. Het is voor nu afwachten waar verwerkers mee naar buiten komen. Er wordt duidelijk stemming gepeild bij telers, maar harde bedragen worden nauwelijks genoemd. Een gemiddelde kostprijs is niemands prijs, zo is het idee. Telers moeten zelf beslissen of de geboden contractprijs bij hen past. Wie een 2 of 3-jarig contract heeft afgesloten in de laatste 2 jaar komt van een koude kermis thuis. De geboden meerprijs dekt de kostprijsstijging niet. Wie komend seizoen een contract afsluit met een afnemer doet er daarom goed aan eerst goed te rekenen en pas dan te tekenen. De prijsstijgingen voor veel inputs gelden uiteraard ook voor andere teelten.