Maak kennis met de zombieboerderij

Nee, dit is geen script voor een horrorfilm. Zombiebedrijven zijn een bestaand economisch fenomeen. Zijn er dan ook zombieboerderijen? Bedrijven die eigenlijk geen bestaansrecht hebben, maar wel actief zijn. Om hoeveel bedrijven praten we en wat is de impact op de landbouwsector?

Het zaadje voor deze opinie werd geplant tijdens een gesprek dat ik met een collega had. Het ging over de aardappelcontractprijzen in relatie tot de kostprijs. Ik stelde dat deze al jaren uit elkaar groeien en dat de kostprijs niet volledig gedekt wordt door de contractprijs. Mijn collega reageerde heel treffend met de vraag: "Hoe kan het dan dat, wanneer ik door een akkerbouwgebied rij, ik op veel plaatsen nieuwe bewaarloodsen zie staan, nieuwe trekkers in het land en zelfs nieuwe aardappelrooiers of spuitmachines die een half miljoen kosten."

Dikke boterham
Ik moest hem het antwoord schuldig blijven. Inderdaad, afgaand op de verkoop van nieuw materiaal, het bijbouwen van schuren en aankopen van peperdure landbouwgrond kun je niet anders concluderen dan dat de akkerbouwer wel een heel dikke boterham verdient. Voor een beetje trekker ben je ruim een ton kwijt. Tegelijk bereikt de prijs van landbouwgrond alsmaar records.

Momenteel lees ik het boek 'Keerpunt 1971' van macro-econoom en Boerenbusiness-huisgast Edin Mujagić. Daar maakte ik kennis met de term 'zombiebedrijven'. Volgens de Oeso (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) is de definitie van zombiebedrijf een onderneming die minstens tien jaar oud is en al drie jaar op rij niet in staat is om aan zijn renteverplichtingen te voldoen. Toen ik de term las, kwam de vraag bovendrijven: bestaan er ook zombieboerderijen? Die vraag kan volgens mij alleen maar met ja beantwoord worden.

De zombieboerderij
De zombieboerderij is (denk ik) het antwoord op de eerder gestelde vraag: waarom zie ik (op het oog) succesvolle ondernemingen terwijl me tegelijkertijd wordt verteld dat de gewasprijzen (ver) onder kostprijs liggen. Antwoord: dat is een zombieboerderij. Een nieuwe trekker, spuit of rooier wordt tegen zeer aantrekkelijk rentepercentages geleased dankzij onze 'schuldenmaatschappij'. Die nieuwe bewaarschuur is gebouwd omdat wordt gekeken naar de waarde die onder het bedrijf ligt: de grond. Dé reden waarom zo onvoorstelbaar veel geïnvesteerd kan worden door de sector.

Zelfs in regio's met traditioneel een laag prijsniveau voor landbouwgrond is de prijs geëxplodeerd. Voor een hectare droogtegevoelige zandgrond moet anno 2022 ook €95.000 per hectare worden betaald. Daar verbaas ik mij nog meer over dan poldergrond die naar €170.000 is gestegen.

Teeltrendement
Dat de waarde van de grond enorm is gestegen sinds de jaren 90, daar is niets mis mee. Het is tegelijk een lastig iets, omdat het vast zit in je bedrijf. Er is nog nooit iemand boer geworden door grond te verkopen. Een boer leeft arm en sterft rijk, leerde ik toen ik in de sector ging werken. Die uitspraak is er niet voor niks. Prima dat je op deze basis je bedrijf uitbouwt, maar het kan 'zombie-ondernemen' verbloemen. Ogenschijnlijk gaat het goed – aan de activiteiten op het erf te zien – maar met het rendement van de teelt of andere ondernemersactiviteiten heeft het niets te maken.

In zijn boek noemt Mujagić de extreem lage rentes als belangrijk instrument voor zombiebedrijven. Ook in deze sector kun je daar niet omheen. Niet alleen kunnen machines aantrekkelijk worden geleased, ook kunnen de rentelasten per hectare laag worden gehouden en grond aangekocht tegen alsmaar stijgende prijzen. Stijgt de rente maar een paar tiende procenten, dan breekt de spreekwoordelijke pleuris uit. Een andere parallel is te trekken met de algehele schuldenmaatschappij. Geen lening aflossen maar meer lenen. Lenen voor grond, lenen voor gebouwen, lenen voor machines. Soms is dat puur uiterlijk machtsvertoon om succesvoller te lijken dan de buurman. Dat houdt ook een hele sector aan het werk, maar de marges zijn flinterdun. Een geleasde trekker wordt vaak snel weer ingeruild voor een nieuw exemplaar, of een huurconstructie moet uitkomst bieden zodra de rente en aflossing niet voldaan kunnen worden. Alles om maar een nieuw exemplaar op de dam te zetten. Wie nog een trekker koopt is gek, zo ga je haast geloven.

Jonge boeren
Waarom is een zombieboerderij een onwenselijk fenomeen? Immers, de dealer heeft een trekker om te onderhouden en de schurenbouwer zit ook niet om werk verlegen. Op de lange termijn is een zombieboerderij fnuikend voor de sector. Een zombieboerderij investeert niet in zijn grond, innoveert niet in nieuwe teeltmethoden en tilt de productkwaliteit niet naar een hoger niveau. Ook doen ze niets aan het verbeteren van marktprijzen. Dat neemt kansen weg voor jonge ondernemers en helpt de sector niet om een algeheel hoger niveau te bereiken.

Kijk je naar de uitdagingen die er op de korte (tot drie jaar) en middellange termijn (vijf tot tien jaar) liggen dan zijn die voor boeren gigantisch. Na een uurtje uitleg over het nieuwe GLB of het 7^e Actieprogramma Nitraatrichtlijn ben je het spoor bijster. Dan hebben we het nog niet eens gehad over een uitdunnend middelenpakket, toenemende dierwelzijnseisen, stikstofregels en een uitdagende afzetmarkt. Alleen als topondernemer met een gezond bedrijf kun je die uitdagingen het hoofd bieden. Je kunt niet groen zijn wanneer je rood staat, roept de VTA (Verenigde Telers Akkerbouw) al jaren.

Creatieve vernietiging
Nog even terug naar Keerpunt 1971. Daarin spreekt Mujagić over creatieve destructie. Een proces waarbij voortdurende innovatie de oude technieken en methodes overbodig maakt (vernietigt). Louter dit proces zorgt voor economische groei. In de landbouw is dat proces al voor de oorlog ingezet, maar zombieboerderijen strooien zand in de motor. Doen zoals we altijd al hebben gedaan en niet innoveren. De bedrijven die niet innoveren staan stil en verdwijnen mettertijd. Ook dat proces is de sector niet vreemd, maar het vertraagt momenteel.

Mede de huidige coronasteunmaatregelen, maar ook ongehoorde subsidiebedragen voor nieuwe machines, zorgen ervoor dat zombieboeren gemakkelijker kunnen overleven. Kijk je naar de hierboven opgesomde uitdagingen dan is het niet de zombieboer die als winnaar uit de bus komt. Over de toekomst blijf ik positief, maar dan wel een toekomst zonder zombieboerderijen.

Niels van der Boom

Niels van der Boom is senior marktspecialist akkerbouwgewassen bij DCA Market Intelligence. Hij maakt vooral analyses en marktupdates over de aardappelmarkt. In columns deelt hij zijn scherpe blik op de akkerbouwsector en technologie.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.