Patat oorlog laat teler de winnaar zijn

In de afgelopen vijftien jaar heb ik het nog niet meegemaakt dat de aardappelmarkt zo snel is veranderd dan in de afgelopen drie maanden. De markt voor fritesaardappelen lijkt om te slaan van een aanbodgedreven markt naar een vraaggedreven markt. Wat betekent dat?

De Nederlandse aardappelmarkt is in de afgelopen decennia gedomineerd door de vier grote verwerkers. Verwerkers konden in een aanbodgedreven markt bepalen wat er gebeurde. Met veel vaste prijscontracten kregen ze de markt en de telers onder controle. De grote hoeveelheid vaste prijscontracten zorgde ervoor dat Europese verwerkers snel konden groeien in hun fritesafzet. De aardappelprijzen waren de laagste in de wereld - bijvoorbeeld 20% lager dan in de Verenigde Staten - en zorgden in vooral Nederland en België voor een enorme opbloei van de verwerkende industrie.

Frites kon over de hele wereld worden afgezet tegen concurrerende prijzen en de verdienmarges waren bovengemiddeld, gelet op de winstgevendheid van de verwerkers. Opvallend daarbij was de eengezindheid van de verwerkers. Bij de uitkomst van de nieuwe contractprijzen verschilden de verwerkers amper iets van elkaar. Op een punt (35 of 40 op) of een komma na (€0,10 meer voor bewaring) waren de contracten vrijwel gelijk, iets wat knap is als je dat niet van te voren overlegd met elkaar. Nederlandse (en Belgische) telers hadden geen weerwoord of onderhandelingspositie om het verschil te maken in het contracteringsperiode. Dit is het en daar moet u het mee doen (naar Meester Visser) leek het credo. Vaak was er gemopper, maar de telers tekenden uiteindelijk toch. Mede door gebrek aan alternatieven in teelt, maar ook in diversiteit van aardappeltelers.

Angst een opvallende uitkomst
DCA heeft in samenwerking met Boerenbusiness heeft enkele jaren onderzoek gedaan naar de beweegredenen van telers om contracten te tekenen, die destijds vaak nauwelijks boven kostprijs waren. Daarbij was er één opvallende en veel genoemde reden: angst. Meer dan 50% van de aardappeltelers tekent een vastprijscontract uit angst. Angst voor extreem lage prijzen, angst voor het niet kwijt raken van hun aardappelen of angst voor het niet hebben van pootgoed. Een opvallende uitkomst, want ondernemen moet niet gebaseerd zijn op angst, maar op kansen. Regelmatig hebben we calculaties gemaakt, waaruit bleek de financiële opbrengst van 10 jaar aardappelen telen zonder contract zo'n €2 per 100 kilo hoger ligt als telen met contract. En toch tekent 80% van de telers een vastprijscontract. De angst voor een slecht jaar zit blijkbaar zo diep, dat zij bereid zijn de kans op een hoger rendement daarvoor laat lopen.

Ik weet als geen ander dat met een akkerbouwbedrijf een slecht jaar altijd veel impact heeft op de liquiditeit en dat het vaak drie jaar kost om daar weer van te herstellen. Dus de voorzichtigheid is begrijpelijk, zeker ook omdat vaak veel andere akkerbouwgewassen ook niet het extra rendement geven om een jaar van €2 voor je aardappelen op te opvangen. Toch gloort er op dit moment een ongelooflijke kans voor veel aardappeltelers. Na vijftien jaar lijkt de markt voor aardappelen om te slaan van een aanbodgedreven markt naar een vraaggedreven markt. Wat betekent dat?

Verwerkingscapaciteit uitgebreid in coronatijd
Jarenlang hadden verwerkers ruim de beschikking over aardappelen. Er werd altijd meer geteeld dan er voor hen nodig was. Daarmee hielden zij de hand aan het stuur wat betreft de inkoop. Veel vaste prijscontracten zorgden ervoor dat verwerkers de vrije markt vaak voor lange tijd konden negeren. Daardoor werd die markt steeds kleiner en vielen ook veel handelaren af. Dat alles ingegeven op basis van de wiskundige formule: verwerkingscapaciteit -/- hoeveelheid aardappelen (is opbrengst) x de vraag naar frites = aanbod.

Deze wiskundige formule lijkt vandaag anders uit te pakken. Ook in coronatijd hebben verwerkers doorgebouwd aan hun fabrieken en verwerkingscapaciteit. Alleen al in de afgelopen twee jaar is er 750.000 ton aardappelverwerking bijgekomen. Iets wat vandaag voor de omslag zorgt. De uitkomst van de formule lijkt nu: verwerkingscapaciteit -/- hoeveelheid aardappelen x vraag naar frites = vraag. Er is simpelweg een kantelpunt geweest, waarin er meer verwerkingscapaciteit en vraag naar frites is als dat er aardappelen worden geteeld in de EU4 (Nederland, België, Duitsland en Frankrijk). Dit effect is afgelopen jaar nog eens versterkt door de krimp van het areaal met 6% en een steeds moeizamer wordende opbrengst door te intensief telen en toenemende weersextremen.

Groei areaal in EU4 lijkt niet te lukken
Feitelijk moet het areaal voor het komende jaar met 12 tot 15 % groeien om te voldoen aan de vraag naar aardappelen in de EU4. Iets wat niet lijkt te gaan lukken. Waar moeten die aardappels worden geteeld? Nederland lijkt geen ruimte te hebben, er zijn best veel telers afgehaakt en de beschikbaarheid van grond is nu (en vooral in de toekomst) een groot probleem. Moet het groei van het areaal dan uit België komen? Ook daar lijkt dit niet te gebeuren. De nieuwe GLB-wet zorgt ervoor dat veel landeigenaren liever het land op eigen naam houden en er tarwe of maïs in zaaien. Dan blijft enkel nog de hoop gevestigd op Frankrijk, het nieuwe aardappelparadijs voor de verwerkers in Europa. Daar is nog land en daar liggen kans. De hoge graanprijs lijkt ook daar roet in het eten te gooien. Bovendien zijn in Frankrijk al een aantal telers afgehaakt door de hoge kosten, hoge risico's, hoge investeringen en relatief lage ondernemersbeloning.

Dat geeft dus kansen voor de huidige aardappeltelers. Ik heb nog nooit meegemaakt dat verwerkers elkaar beconcurreren op contractprijzen. Ze buitelen over elkaar heen om de prijzen te verhogen. Tussentijds de contractprijzen verhogen was vroeger een doodzonde. Dit was de prijs en daar moest je het mee doen. Nu hebben al twee verwerkers in Nederland tussentijds hun prijzen verhoogd. Iets wat aangeeft dat de eensgezindheid tussen de verwerkers weg lijkt te zijn en dat er oorlog wordt gevoerd voor de patat. Een superkans voor telers. Eindelijk weer zelf aan het stuur, zelf bepalen wat je voorwaarden zijn, zelf bepalen of je wel of niet tekent. 

Neerwaartse risico kleiner dan ooit
Deze kansen liggen er. Wees slim, verzamel bijvoorbeeld tien boeren bij elkaar en biedt gezamenlijk een groot volume aan bij drie verschillende fabrieken en een handelaar. Het ga je verbazen wat er dan kan gebeuren. Maar vooral, vergeet de angst van de afgelopen tien jaar. Door de verandering is er nu een vraagmarkt wat er voor gaat zorgen dat de dalen niet meer zo groot gaan zijn in de markt en de pieken wellicht hoger. Wij noemen dat in beurstermen het neerwaartse risico. Deze lijkt kleiner dan ooit en daarmee het opwaartse potentieel juist veel groter. Dus ondanks de fors hogere prijzen, nog maar eens goed nadenken of vaste prijscontracten uw angst weg kunnen halen of uw kansen laten toenemen.

Kees Maas

Kees Maas is directeur van de DCA Groep. Hij heeft meer dan 25 jaar ervaring in de grondstoffenhandel, zowel op de beurzen als in de fysieke markt. Maas is een specialist in prijsrisicomanagement en een veelgevraagd sparringpartner van foodconcerns voor hun afzet- en inkoopstrategie.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.